Wokół przeszczepu narosło wiele mitów, stanowiących często powód, dla którego Polacy nie decydują się zostać dawcami. Wielu ludzi jest przekonanych, że przeszczep szpiku jest bolesny, pozostawia blizny. Jest to oczywiście nieprawda.
Szpik kostny jest prawdziwym darem życia. Jest odpowiedzialny za wytwarzanie komórek krwi: krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi. Szpik zdrowego człowieka wytwarza dziennie setki milionów komórek. W szpiku kostnym znajdują się także tzw. komórki macierzyste. Mimo, iż stanowią 0,1% wszystkich komórek, są jednak bardzo ważne. Część z nich ma zdolność do samo-regeneracji. Pozostałe, dzieląc się, dają początek kolejnym generacjom komórek. Z nich ostatecznie powstają dojrzałe krwinki, które opuszczają szpik i stają się częścią naszej krwi.
Na czym polega przeszczep szpiku kostnego?
Przeszczep szpiku, to rodzaj zabiegu polegającego na przeszczepieniu komórek macierzystych od dawcy w liczbie, która zapewni odtworzenie wszystkich linii komórkowych szpiku, po uprzednim podaniu tzw. leczenia kondycjonującego. Leczenie kondycjonujące polega na całkowitym zniszczeniu szpiku kostnego biorcy za pomocą wysokich dawek chemioterapii lub naświetlania całego ciała. Komórki dawcy pozyskuje się ze szpiku kostnego, krwi obwodowej lub krwi pępowinowej (w fazie badań klinicznych).
Aktualnie wskazania do przeszczepu szpiku obejmują:
• nowotwory układu krwiotwórczego: przewlekłą białaczkę szpikową, ostrą białaczkę szpikową, ostrą białaczkę limfoblastyczną, chłoniaki złośliwe, szpiczak mnogi, niektóre postaci zespołu mielodysplastycznego,
• nowotwory lite – m.in. rak piersi, rak zarodkowy jądra, rak jajnika, czerniak, rak nerki, drobnokomórkowy rak płuc, neuroblastomę,
• nienowotworowe schorzenia hematologiczne – ciężką anemię aplastyczną, uszkodzenia szpiku (toksyczne i popromienne),
• choroby wrodzone (talasemię, wrodzone niedobory odporności, schorzenia metaboliczne).
Komórki macierzyste mogą zostać pobrane od samego pacjenta (przeszczep autologiczny) lub dawcy (przeszczep allogeniczny).
Przeszczep przyjmuje się u 95% biorców. Zanim odbuduje się układ odpornościowy biorcy, pacjent jest narażony na groźne infekcje. Szanse na pomyślny rezultat przeszczepu ma ok. 65 % dzieci i 44% dorosłych.
Jak zostać potencjalnym dawcą szpiku?
Chęć zostania dawcą szpiku najprościej zadeklarować przez wypełnienie ankiety na stronie Fundacji DKMS lub wypełnić formularz, który można dostać w stacjach krwiodawstwa i Zakładach Opieki Zdrowotnej.Dawcą szpiku może być każdy zdrowy człowiek między 18 a 50 rokiem życia, który nie chorował hematologicznie.
Kto nie może zostać dawcą szpiku?
Podstawowe kryteria dyskwalifikujące dawcę: zakażenie wirusem HIV (lub przynależność do grupy zwiększonego ryzyka zakażenia tym wirusem), obecność antygenu HBs, przeciwciał anty HCV przy obecności HCV RNA (obecność przeciwciał HBc oraz przebyte zakażenie wirusem typu A są akceptowalne), aktywna gruźlica w okresie minionych 5 lat, cukrzyca – jeśli wymaga podawania leków przeciwcukrzycowych, aktywna astma wymagająca podawania leków (jeśli kandydat nie miał napadu astmy przez ostatnie 5 lat i nie pobiera leków, to może być zakwalifikowany), przebyty zawał serca, zabiegi naczyniowe na sercu i inne schorzenia wymagające ciągłego podawania leków.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do możliwości zostania potencjalnym dawcą szpiku zostaną one wyjaśnione przez lekarza.
Zgłoszenie do banku dawców szpiku to pierwszy krok na drodze do zostania dawcą. Kolejnym krokiem w tym kierunku jest udział w badaniach antygenów zgodności tkankowej HLA oraz - w przypadku znalezienia biorcy zgodnego z naszym HLA - oddanie szpiku.
Badania potencjalnych dawców szpiku odbywają się w dwojaki sposób:
Najczęściej do badań pobierana jest krew ze zgięcia łokciowego w objętości od 10-15 ml. Proces ten jest niezwykle krótki i trwa ok. 2 minut.
Drugą metodą badań jest wykonanie wymazu błony śluzowej jamy ustnej. W tym celu na specjalne pałeczki zakończone wacikami nanosi się śluz z jamy ustnej, po czym oddaje się je do badań. Ważne jest to, że metoda ta pozwala na samodzielne wykonanie badania. Korzystając z tego sposobu można zostać potencjalnym dawcą szpiku w zasadzie bez wychodzenia z domu.
Co dalej z oddaniem szpiku?
Gdy już mamy za sobą badania potencjalnych dawców i zostaliśmy wpisani do rejestru dawców szpiku, pozostaje nam czekać na moment, w którym będziemy poproszeni o oddanie szpiku dla konkretnej osoby. Nie oznacza to wcale, że po wpisaniu do rejestru od razu znajdzie się osoba potrzebująca naszego szpiku.
Może się okazać, że oddanie szpiku w ogóle nie nastąpi lub zostaniemy o niego poproszeni kilka lat po zarejestrowaniu się w banku dawców szpiku. Jeśli jednak znajdzie się osoba potrzebująca naszego szpiku, wówczas przeprowadzane są kolejne badania stanu zdrowia dawcy. Gdy wyniki badań wypadną pomyślnie, kolejnym etapem jest oddanie szpiku w wykonującej ten zabieg klinice.
Jak wygląda pobranie szpiku?
• Z talerza kości biodrowej
W tym przypadku od dawcy pobiera się przy pomocy igły ok. 1000 ml szpiku. Szpik pobiera się z jednej lub z obydwu kości, a ilość pobranego szpiku zależy od masy dawcy i biorcy. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym i trwa zwykle około godziny. W trakcie zabiegu dawcy przetacza się jego własną krew, którą pobrano kilka dni wcześniej. Na skutek utraty cześci szpiku krew jest produkowana wolniej, w związku z czym, aby wzbudzić proces powstawania krwi, niezbędne jest jej przetoczenie. Szpik w organizmie dawcy regeneruje się w ciągu kilkunastu dni. Zwykle po dwóch dniach po oddaniu szpiku tą metodą wychodzimy ze szpitala.
• Z krwi obwodowej w trakcie zabiegu leukaferezy
Polega na założeniu dwóch wkłuć w zgięciach łokciowych. Z jednej żyły pobierana jest krew, która następnie po odseparowaniu komórek krwiotwórczych trafia do drugiej żyły. Zabieg trwa od 2-3 godzin i może być powtórzony. Po oddaniu krwi tą metodą niemal od razu możemy opuścić szpital.
W ten oto sposób oddajemy szpik i komórki krwiotwórcze biorcy. Jeśli szpik zostanie przyjęty przez organizm biorcy, jest to już koniec naszej przygody. Zdarza się jednak, że biorca szpiku potrzebuje jego kolejną porcję lub do jego dalszego funkcjonowania potrzebna jest krew. W takim przypadku możemy zostać poproszeni o ponowne oddanie szpiku lub krwi dla biorcy.
Tak wygląda droga dawcy szpiku od momentu zarejestrowania się w banku dawców szpiku do momentu oddania szpiku dla konkretnej osoby.
Oddawanie szpiku - skutki uboczne
Będąc przy sposobach pobierania szpiku warto zwrócić uwagę na nieliczne uboczne skutki powyższych zabiegów. O ile podczas pobierania szpiku z krwi obwodowej dawca może odczuwać jedynie niewielkie mrowienia w okolicach wkłuć dożylnych, o tyle podczas pobierania szpiku z talerza kości biodrowej może się pojawić niewielki ból w miejscu wkłucia.
Ponadto następstwem znieczulenia ogólnego może być krótkotrwały ból głowy i nudności oraz niewysoka gorączka. Poza tymi drobnymi skutkami ubocznymi proces pobrania szpiku jest dla dawcy w pełni bezpieczny. Warto podkreślić, że cały czas jesteśmy pod fachową opieką specjalistów, którzy czuwają nad naszym bezpieczeństwem.
www.fit.pl
