Czym jest głód?
Głód, zjawisko występujące u zwierząt, wynikające z nie pobierania przez organizm przez jakiś czas pokarmów. W czasie jego trwania występują silne skurcze żołądka, które podrażniają receptory znajdujące się w jego śluzówce. Uczucie głodu jest oprócz tego wywoływane przez obniżenie stężenia glukozy we krwi. Niski poziom glukozy we krwi wywołuje przyspieszenie aktywności bioelektrycznej neuronów ośrodka głodu, znajdującego się w podwzgórzu. Również kora mózgowa i ośrodki podkorowe mogą działać pobudzająco na ten ośrodek.
Fizjologia głodu?
Głód i sytość to dwa podstawowe odczucia regulujące przyjmowanie pokarmu. Kontrolę nad nimi sprawują dwa ośrodki znajdujące się w części mózgu, zwanej podwzgórzem. Tam docierają sygnały motoryczne, metaboliczne, hormonalne i termiczne, które współtworzą podwzgórzowy mechanizm regulujący pobieranie pokarmu i powstawanie odczucia sytości i głodu. Mechanizmy regulacji ilości spożywanego pożywienia dotyczą zarówno pojedynczego posiłku (odnosząc się do jego momentu rozpoczęcia i zakończenia), jak i dłuższych okresów.
Tajemnicze sygnały
Do ośrodków głodu i sytości przekazywane są informacje o aktualnym stanie naszego organizmu i przewodu pokarmowego. Służą temu cztery różne rodzaje sygnałów: motoryczne, metaboliczne, hormonalne i termiczne. Przy czym warto wiedzieć, że sygnały te pobudzają tylko jeden ośrodek, a na drugi wpływają z reguły hamująco.
Sygnały motoryczne
Są związane z rozszerzaniem i obkurczaniem się żołądka. Rozciągnięcie ścian żołądka przez spożyty pokarm daje uczucie pełności i jest sygnałem hamującym dalsze jedzenie. Z kolei skurcze żołądka, które pojawiają się po pewnym czasie od spożycia posiłku mogą powodować „burczenie w brzuchu”. Stanowią one sygnał, że żołądek jest pusty, skłaniając do poszukiwania pokarmu i rozpoczynania jedzenia.
Sygnały metaboliczne
Wynikają bezpośrednio z koncentracji we krwi: glukozy, kwasów tłuszczowych i aminokwasów. Spożywanie pokarmu powoduje, że zawartość glukozy we krwi wzrasta i towarzyszy temu pojawienie się uczucia sytości. Z kolei spadek tego cukru we krwi, mający miejsce kilka godzin po posiłku, zbiega się z wystąpieniem uczucia głodu. Podobne reakcje są pochodną zmian w poziomie kwasów tłuszczowych i aminokwasów w krwi człowieka.
Sygnały hormonalne
Stanowią je produkowane przez przewód pokarmowy i trzustkę substancje, które docierając z krwią do mózgu zdolne są oddziaływać na podwzgórze. Należą do nich m.in. insulina i cholecystokinina (CCK). Insulina wydzielana jest przez wysepki trzustki, w odpowiedzi na wzrost poziomu glukozy we krwi. Zwiększony poziom tego hormonu we krwi oddziałuje na ośrodek sytości i przyczynia się do ograniczenia konsumpcji.
Sygnały termiczne
Przekazywane są przez termoreceptory znajdujące się na powierzchni i wewnątrz ciała. Mają one swój udział w powstawaniu odczuć głodu i sytości, wspólnie z hormonem tarczycowym TSH. Dostosowują wielkość spożycia do potrzeb energetycznych organizmu, związanych z utrzymaniem stałej ciepłoty ciała. Kiedy jest nam zimno, zwykle odczuwamy głód, zaś w bardzo upalny dzień lub mając gorączkę tracimy ochotę na jedzenie.
[-------]
Jak odczuwamy głód?
Organizm człowieka potrzebujący pokarmu odczuwa głód z intensywnością odpowiadającą długości czasu, w jakim potrzeba ta nie była zaspokajana. Głód uruchamia zachowania związane z poszukiwaniem pożywienia i jego spożywaniem. Podczas jedzenia pojawia się odczucie sytości, które stopniowo narastając prowadzi do zaprzestania konsumpcji. Czas trwania tego uczucia zależy od ilości i jakości spożytego pokarmu.
Smak i zapach
Z odczuwaniem głodu i sytości ściśle związane jest funkcjonowanie zmysłów smaku i powonienia. Głód pociąga za sobą zwiększenie ich wrażliwości, co pozwala pełniej odczuwać smakowitość jedzenia. Z kolei człowiek syty, staje się mniej wrażliwy na smak i zapach pożywienia, przez co traci ochotę na dalsze jedzenie lub czyni to bez wyraźnej przyjemności. Związek spożywania pokarmu z odczuwaniem przyjemności ma też swoje podłoże psychologiczne.
Kulturalny głód
Fizjologiczny mechanizm głód-sytość jest najważniejszym, ale nie jedynym czynnikiem odpowiadającym za rozpoczynanie i kończenie posiłku. U ludzi modyfikatorem sygnałów fizjologicznych i sensorycznych są czynniki kulturowe i społeczne. W określonych warunkach pokarm mający pożądane atrybuty może być spożywany, mimo braku uczucia głodu. Pokarm zaś nieznany, nieprzyjemny lub zabroniony nakazem religijnym może być przez człowieka głodnego ignorowany.
Apetyt
To pojęcie dotyczy przede wszystkim przyjemnościowych aspektów wyboru pokarmu i jego spożywania. Głód i apetyt nie zawsze występują jednocześnie. Można być głodnym i nie mieć apetytu na oferowany pokarm i odwrotnie – można nie odczuwać głodu, ale mieć apetyt na jakiś szczególnie smakowity produkt i w konsekwencji go spożyć. Zwykle jemy to, co lubimy, a unikamy tego, czego nie lubimy. O naszym wyborze decyduje indywidualny stosunek do smakowitości danego pokarmu.
Jak oszukać głód?
Najpierw należy sobie uświadomić, czy faktycznie odczuwany przez nas głód jest prawdziwy. Jeżeli przed godziną skończyliśmy posiłek, to znaczy, że organizm próbuje nas terroryzować i musimy się mu za wszelką cenę oprzeć. W takiej sytuacji, w celu oszukania głodu można wypić szklankę wody, soku, zjeść jabłko. Także szklanka płynu wypita tuż przed posiłkiem powinna zmniejszyć nasze łaknienie. Bardzo ważna jest też umiejętność odróżnienia głody fizycznego od głodu psychicznego.
Specyficzne „głody”
Niekiedy mechanizmy regulujące instynktowne zachowania związane z pobieraniem pokarmów zostają zaburzone. Tak dzieje się w przypadku chorób, określanych mianem zaburzeń odżywiania. Należą do nich m.in. anoreksja i bulimia psychiczna. Głód przy tych schorzeniach ma bardziej charakter natury psychicznej aniżeli fizycznej. Także specyficzne zachwiania w regulacji głodu i sytości towarzyszą osobom chorym na cukrzycę, a także kobietom w ciąży.
dr Aleksandra Czarnewicz-Kamińska
www.dieta.fit.pl
