Soja - właściwości i wartości odżywcze
Królowa wszystkich roślin, żółty klejnot w Chinach, mięso z pól w Japonii – tak w różnych regionach świata zwykło nazywać się soję. Ziarna soi od tysięcy lat są podstawowym składnikiem kuchni orientalnej.Ta niezwykła roślina łączy w sobie wartości odżywcze mięsa z bogactwem mikro- i makroelementów roślin. Zawartość białka w soi to aż 34%. Tłuszcze stanowią ok. 18%, z czego połowa to nienasycone kwasy tłuszczowe, które zapobiegają miażdżycy naczyń krwionośnych. Soja zawiera również błonnik, niezbędny dla dobrego trawienia i wspomagający obniżanie cholesterolu. Obecny w soi:
- potas jest niezbędny do prawidłowej pracy serca
- wapń zapobiega osteoporozie
- fosfor jest istotny dla utrzymania w dobrym stanie zębów i kości
- magnez jest ważny dla systemu nerwowego
- żelazo jest składnikiem hemoglobiny, która transportuje do komórek tlen.
Zawartość składników mineralnych w 100 g suchych nasion soi jest następująca: potas (2132 mg), żelazo (8,9 mg), wapń (240 mg), magnez (216 mg) i fosfor (743 mg). Ponadto soja zawiera: żelazo, mangan, cynk, miedź. Soję wyróżnia duża zawartość witamin z grupy B: witamina B1 w ilości 0,690 mg/100 g produktu, B2 – 0,189 mg/100 g produktu, witamina B6 0,81 mg/100 g produktu.
Soja – kalorie
Ziarna soi są nieco bardziej kaloryczne od ziaren grochu czy fasoli: 100 g suchych ziaren soi dostarcza 385 kcal, a grochu i fasoli – 290 kcal. Dość wysoka kaloryczność soi wynika z dużej zawartości tłuszczu (nawet do 20%), która nie obniża jednak wartości odżywczej soi, ponieważ zawiera ona duże ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Również stosunek kwasów jedno- i wielonienasyconych do kwasów nasyconych jest o wiele korzystniejszy w soi niż w produktach mięsnych. Kaloryczność produktów sojowych zależy w dużym stopniu od receptury ich przygotowania i dodanych składników. Kaloryczność produktów sojowych należałoby porównywać z kalorycznością produktów mięsnych, ponieważ często soja je zastępuje. W takim porównaniu soja zdecydowanie zyskuje, zwłaszcza jeśli zestawimy ją z wieprzowiną czy tłustą wołowiną.
Soja – zapobieganie miażdżycy
Badania wskazują, że soja może być jednym z czynników zmniejszających ryzyko zachorowania na miażdżycę. Stwierdzono, że jest pomocna w obniżaniu poziomu złego cholesterolu (LDL), bez jednoczesnego obniżania dobrego cholesterolu (HDL). Długotrwałe spożywanie przez osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu ok. 85 g suchego ziarna soi dziennie może obniżać cholesterol całkowity we krwi o ok. 20%. Ochronnie na serce mogą również wpływać izoflawony, które działają jako przeciwutleniacze. Te związki (zwłaszcza jeden z nich – tzw. genisteina) są być może również odpowiedzialne za działanie przeciwnowotworowe soi.
Soja a nowotwory
Stwierdzono, że potrawy z soją jedzone przez azjatyckie kobiety pomagają utrzymać niskie wskaźniki zachorowań na raka piersi, które są znacznie niższe w krajach azjatyckich niż w Stanach Zjednoczonych. W ramach nowych badań porównuje się wskaźniki raka prostaty u mężczyzn w Azji i Amerykanów. Uważa się, że pewne choroby są spowodowane zbyt niskim spożyciem pewnych komponentów pochodzenia roślinnego takich jak izoflawony. Zawarte w soi izoflawony mają bardzo szerokie spektrum oddziaływania. Organizm przetwarzane je w fitoestrogen, co jest szczególnie istotne dla zdrowia kobiet cierpiących na niedobór lub nadmiar estrogenu. Wysoki poziom estrogenu występuje przede wszystkim u kobiet w wieku średnim, co przyczynia się do rozwoju mastopatii, raka piersi, włókniaków. Dzięki podobnej do estrogenu strukturze molekularnej izoflawony sojowe łączą się w tkankach z receptorami estrogenu, w wyniku czego nadmiar estrogenu jest intensywniej wydalany z organizmu, jego poziom normalizuje się i tym samym zmniejsza się ryzyko rozwoju chorób.
Soja a estrogen
Niedobór estrogenu występuje najczęściej po 40-tym roku życia, kiedy słabnie zdolność wytwarzania hormonów przez jajniki. Prowadzi to do powstania symptomów klimakterycznych, rozstrojenia nerwowego, fizjologicznego starzenia organizmu, osteoporozy. Izoflawony sojowe pochodzenia naturalnego bardzo dobrze uzupełniają niedobór estrogenu w organizmie kobiet, w szczególności zmniejszając ciemnienie skóry. Izoflawony zapobiegają chorobom nowotworowym niszcząc enzymy regulujące szybkość podziału komórek rakowych. Likwidują fermenty, których potrzebuje do budowy komórka rakowa: protein tirozinkinasy (TDK), rybosomkinasy, DNK topologiczną izomerazę. Hamują dostęp krwi do nowotworu i rozrost naczyń krwionośnych wewnątrz guza. Kliniczne badania wykazują, że im większy poziom estrogenów w organizmie kobiety, tym bardziej jest ona narażona na rozwój mastopatii, raka piersi i włókniaka. Molekularna budowa sojowego izoflawonu jest zbliżona do budowy estrogenu, izoflawon może więc łączyć się w tkance z receptorami estrogenu, znacznie obniżając ryzyko zachorowań na raka piersi
Soja a zapobieganie osteoporozie
Estrogeny odgrywają ważną rolę w budowie i wzmocnieniu kości. Spadek poziomu estrogenów we krwi jest jednym z głównych czynników zwiększających ryzyko osteoporozy u kobiet po menopauzie. Aby przeciwdziałać resorpcji tkanki kostnej przepisuje się zazwyczaj leczenie estrogenami. Jednak według najnowszych badań, genisten – jeden z izoflawonów sojowych – przeciwdziała resorpcji tkanki kostnej równie skutecznie. Niezwykle ważna jest również gospodarka wapniowa w organizmie. W badaniu, podczas którego grupa ochotników spożywała taką samą ilość wapnia, lecz źródła protein w ich organizmie były różne, wykazano, ze przy spożywaniu protein sojowych wydalanie wapnia wraz z moczem było o 50% niższe, niż kiedy spożywano tylko białko zwierzęce. Jak widać zmniejszenie wydalania wapnia z organizmu jest również ważne jak zwiększenie dawki wapnia w diecie.
Soja a menopauza
Bardzo wysokie lub bardzo niskie stężenie estrogenów we krwi może spowodować problemy zdrowotne, np. nabrzmiałe piersi i syndrom przedmenopauzalny. Gdy zawartość estrogenu przewyższa zawartość progesteronu, zwiększa się ciśnienie na tkankę gruczołów piersiowych, wywołując bolesność piersi i nadwrażliwość sutków. Pojawiają się nieregularne i bolesne miesiączki, zatrzymywanie płynów, bóle głowy. Objawy mogą dotyczyć kobiet w każdym wieku, zwłaszcza gdy mają wysoki poziom estrogenów, np. wskutek antykoncepcji hormonalnej. Dolegliwości menopauzy, takie jak: napady gorąca, nocne pocenie się, uczucie zmęczenia, drażliwość, bóle głowy, mają przyczyny w zmniejszonej produkcji estrogenu i częściowo – progesteronu. Spożywanie soi może być alternatywą dla HTZ dla kobiet, które nie mogą stosować hormonów zwierzęcych. Ostatnio okazało się, że u kobiet przed i po menopauzie, kiedy stężenie estrogenu jest drastycznie obniżone, działanie estrogenu zawartego w soi może zrekompensować osłabione funkcjonowanie endogennego estrogenu. Ustalono, iż spożywanie białka soi przez dwanaście tygodni zmniejsza liczbę uderzeń gorąca o 49% u kobiet po menopauzie.
Soja dla osób z alergią na białko mleka krowiego
Alergia na białko mleka krowiego jest najwcześniej występującą postacią alergii pokarmowej. Najczęściej ujawnia się już w okresie niemowlęcym i w okresie wczesnego dzieciństwa. Objawy kliniczne alergii na mleko są bardzo różnorodne, mogą dotyczyć wielu narządów i układów. Ilość spożytego białka mleka krowiego nie odgrywa tu roli. Nawet minimalna ilość może spowodować pojawienie się objawów. Najczęstsze objawy alergii na białko mleka krowiego to:
- zmiany skórne – wyprysk niemowlęcy, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy czy atopowe zapalenie skóry;
- w układzie oddechowym – objawy astmy, nawracającego zapalenia oskrzeli, zapalenie błony śluzowej nosa, ucha środkowego, krtani;
- w przewodzie pokarmowym – biegunka, nudności, wymioty, kolka brzuszna, obfite ulewanie, krwawienie z przewodu pokarmowego, zaparcia i inne.
Dotychczas zdefiniowano ponad 30 różnych rodzajów protein w mleku krowim, które mogą prowadzić do tworzenia się przeciwciał. W przypadku alergii na mleko krowie, kiedy pacjent nie ma uszkodzonej błony śluzowej jelit, mleko sojowe jako alternatywa dla mleka krowiego jest dobrym rozwiązaniem.
Soja na świecie
Historia spożywania soi sięga zamierzchłej przeszłości. Jako pierwsi zaczęli ją wykorzystywać Chińczycy ok. 1100 r. p.n.e. W Japonii ziarna soi pojawiły się dopiero na początku naszej ery, a do Europy dotarły w XVI w. W Chinach, Japonii i Korei soja jest nazywana świętą rośliną i zajmuje szczególne miejsce w kuchni narodowej tych krajów. W Europie i Stanach Zjednoczonych początkowo wykorzystywano ją do produkcji pasz zwierzęcych i oleju jadalnego. Dopiero w latach 60. na skutek zwiększonego zapotrzebowania na nowe, wartościowe źródła białek rozpoczęto produkcję mąki sojowej, grysiku, kaszy oraz koncentratów białka sojowego. Liczne badania naukowe potwierdzają, że tajemnica dobrego stanu zdrowia i długowieczności mieszkańców Chin i Japonii tkwi m.in. w codziennym spożywaniu soi i jej przetworów, jak również w zdrowym stylu życia. Obecnie soja i produkty sojowe są powszechnie dostępne w Polsce, możemy więc skorzystać, podobnie jak Chińczycy czy Japończycy, z ich prozdrowotnego działania.
