Symbolika pokarmów wigilijnych

Religia chrześcijańska oraz szacunek do tradycji decydują o tym, że wszędzie tam, gdzie obchodzi się Boże Narodzenie, na wigilijną kolację podawane są potrawy przyrządzane z pokarmów reprezentujących dary pól, sadów, ogrodów, lasów i wód. Do najważniejszych z nich zalicza się: ziarna zbóż, grzyby, kapustę, buraki, suszone owoce, orzechy, nasiona maku, miód pszczeli oraz ryby. Dla naszych przodków pokarmy te miały znaczenie zarówno odżywcze, jak i symboliczne.

Ryba czyli ichtys

W postnej wieczerzy wigilijnej nie ma miejsca na wołowinę, wieprzowinę czy drób, podawane są natomiast rozmaite dania z ryb. Oprócz najpopularniejszego smażonego karpia, na stołach wigilijnych pojawiają się też często ryby w galarecie oraz sałatki śledziowe. Ryba jest uznawana za symbol chrześcijaństwa, chrztu i rodzącego się życia. Pochodzące z języka starogreckiego słowo ichtys (ryba) jest akrostychem słów: „Iesous Christos, Theou Yios, Soter”, co oznacza „Jezus Chrystus, Syn Boga, Zbawiciel”. W starożytnych kulturach ryby uznawane były wręcz za święte ze względu na skojarzenie z bóstwami. Przykładowo Atargatis – syryjska bogini miłości i płodności – miała ciało ryby, a twarz kobiety.

Życiodajne ziarna zbóż

Dostatek zboża był niegdyś miarą zamożności gospodarstwa. Jedzenie podczas Wigilii pieczywa oraz dań bazujących na produktach zbożowych takich jak kasza czy mąka, miało zapewnić szczęście i dobrobyt w nadchodzącym roku. Ziarna zbóż utożsamiane były również z płodnością i nieśmiertelnością.

Magiczny mak

Makowiec, kutia lub makagigi to typowe bożonarodzeniowe słodkości. W tradycji chrześcijańskiej mak to roślina, której owoc (tzw. makówka) zawiera tysiące nasion, co kojarzone jest z urodzajem i płodnością. Opium pozyskiwane z makówek posiada właściwości odurzające, przeciwbólowe, uspakajające i nasenne. Z tego względu obecność maku na wigilijnym stole oznaczała łączność z zaświatami oraz nadzieję na spokojny sen.

Miód pszczeli

Nasi przodkowie cenili miód jako pokarm o właściwościach prozdrowotnych. Byli przekonani również, że w tym „boskim nektarze” tkwią magiczne moce. Spożywanie słodkich specjałów z dodatkiem miodu miało zapewnić przychylność sił nadprzyrodzonych, chronić przed złem, zapewnić szczęście, dostatek i miłość.

Orzechy

Niegdyś istniał przesąd, że jedzenie twardych i wytrzymałych orzechów chroni przed bólem zębów i zapobiega ich wypadaniu. Obecność orzechów na wigilijnym stole wiąże się jednak przede wszystkim z tym, że uchodzą one za symbol tajemnicy, bogactwa, mądrości i płodności. Jest w tym odrobina prawdy – orzechy to bardzo dobre źródło witaminy E, która korzystnie wpływa na układ rozrodczy i potocznie nazywana jest witaminą płodności.

Owoce suszone

Owoce we wszystkich kulturach kojarzone były z witalnością. Dodatkowo poszczególnym owocom przypisywano rozmaite cechy i właściwości. Jabłko to symbol miłości, zdrowia i pokoju. Gruszki, ze względu na swój kształt i słodki smak, kojarzone były z kobiecością, miłością, ale również grzesznością. Jedzenie śliwek miało chronić przed złymi duchami, natomiast fig – zapewnić płodność, długowieczność i oczyszczenie.

Kiszona kapusta i buraki

Niegdyś kapustę kojarzono z życiodajną mocą, dzięki której każdej wiosny przyroda na nowo budzi się do życia. Symbolem trwałości sił życiowych była również kapusta kiszona. Spożywanie jej miało gwarantować siłę i witalność. Długowieczność i urodę miało natomiast zapewnić jadanie buraków. Mając na względzie współczesną wiedzę, można twierdzić, że buraki faktycznie sprzyjają długowieczności. Zawarte w nich antyoksydanty chronią przed chorobami przewlekłymi związanymi z wiekiem.

Leśne grzyby

Starożytni Egipcjanie uważali, że grzyby nie powinny być spożywane przez zwykłych śmiertelników, dlatego ich smak zarezerwowany był wyłącznie dla faraonów. W dawnych kulturach grzyby uznawane były za pokarm tajemniczy. Wykorzystywano je w obrzędach magicznych w celu nawiązania kontaktu ze zmarłymi. Na bożonarodzeniowym stole potrawy na bazie grzybów symbolizują także dary lasu.

dr Joanna Anna Walczak