Pierwsze zapiski w formie malowideł, odkryte przez archeologów, mówią nam, że podobną dyscyplinę, przypominającą walkę zapaśników sumo, uprawiano już 3,5 tys. lat temu w Egipcie. Jednak sumo jest ściśle związane z narodową religią Japonii Shinto i za kolebkę sumo uważamy Kraj Kwitnącej Wiśni - Japonię. Wiele rytuałów, wykonywanych przez zawodników przed walką i w czasie walki, ma znaczenie religijne i magiczne. Inne elementy ceremonii odnoszą się do długiej historii sumo, które przebyły drogę od rytuałów przyświątynnych poprzez zawody organizowane przy dworach arystokracji i zamkach samurajów, a także obstawiane przez pospólstwo na rogach ulic, aż do profesjonalnego sportu, jakim jest obecnie.
Dużym prawdopodobieństwem jest, że do rozwoju sumo przyczyniły się narodowe style walki, wywodzące się z różnych krajów, tj. z Chin, Mongolii, Indii, Korei, Wietnamu i innych. W chińskiej literaturze i historii walczących w stylu San - Pa wspomina się po raz pierwszy na początku tysiąclecia przed naszą erą. Dzisiaj napis San - Pa czyta się jako sumo. W jednej z japońskich książek z 712 roku opowiada się o pierwszych zawodach sumo z 230 r. p.n.e. Zawodnicy zebrali się w obecności imperatora Sujnin, gdzie spotkał się niezwyciężony KECHA-JA z rejonu TADŻIMA z HOMI-NO SUKUNE z przedstawicielem IDZUMO. Po raz pierwszy SUKUNE był ogłoszony za pierwszego championa sumo i został wyświęcony na japońskiego sumitę. Przez okres NARA (645-784) w imperatorskiej Japonii zawody sumo były częścią rytuału składanego w podziękowaniu za bogate zbiory.
Jest dużym prawdopodobieństwem, że ze zbiorem ryżu wiąże się pochodzenie i nazwa sumo (ryż po japońsku – sumaj). Taka forma dworskiego sumo w okresie NARA stała się zabawą dziękczynną. Przez następną epokę HEIAN (794-1192) sumo nadal było związane z życiem Japończyków. W 821 roku ogłoszono nowy regulamin w ceremonii sumo. Przedtem każdy turniej imperatorski odwiedzały różne prowincje Japonii ze swoimi dostojnikami wybranymi na dworski rytuał. Sumo jak żaden inny sport obwarowane jest skomplikowanym ceremoniałem wywodzącym się wprost z czasów feudalnej Japonii, a przejawiającym się zarówno w kastowym wręcz systemie zależności, trybie życia i treningu zawodników, jak i w sposobie rozgrywania samych zawodów.
[-------]
Obowiązujące do dnia dzisiejszego zasady podziału sumo zawodowego na grupy zawodnicze oraz system rankingowy sformułowane zostały w 1927 r. Zawodnicy podzieleni są na 6 grup, tzw. dywizji – są to wstępująco: Jonokuchi, Jonidan, Sandanme, Makushita, Juryo oraz Maku-uchi. W obrębie każdej dywizji istnieje podział na kilkanaście bądź kilkadziesiąt stopni zawodniczych. Przykładowo grupa Juryo obejmuje 14 stopni zawodniczych, natomiast elita zawodników sumo – dywizja Maku-uchi dzieli się z kolei na 17 stopni zawodniczych z numeracją wstępującą od 17 do 1 o wspólnej nazwie maegashira (zapaśnicy bądź wojownicy) oraz na grupę tzw. sanyaku (mistrzowie) obejmującą 4 stopnie (wstępująco: komusubi (młodszy mistrz II stopnia), sekiwake (młodszy mistrz I stopnia), ozeki (mistrz) oraz yokozuna (wielki mistrz). Dodatkowo w obrębie dwóch najwyższych grup – Juryo i Maku-uchi rozróżnia się podział na tzw. higashi – "wschód" i nishi – "zachód". Oznacza to, iż w każdym ze stopni zawodniczych jednocześnie znajduje się tylko 2 zapaśników, z tym że przynależność do higashi jest traktowana jako ranga bardziej prestiżowa. Liczba zawodników posiadających rangi mistrzowskie nie jest już w ten sposób limitowana, i w razie potrzeby wprowadza się oznaczenia dodatkowe (np. ozeki, ozeki2). Wszystko to powoduje, iż pomimo ok. 800 zawodników uprawiających zawodowo sumo w praktyce nie ma nawet dwóch z dokładnie taką samą rangą. Dwie najwyższe dywizje biorą 6 razy do roku udział w rozgrywanych w miesiącach nieparzystych turniejach cesarskich, będących prawdziwym świętem dla entuzjastów sumo w całej Japonii. 3 spośród nich rozgrywane są w Tokio (styczeń, maj, wrzesień), natomiast pozostałe w Osace (marzec), Nagoi (lipiec) oraz w Fukuoce (listopad). Każdy turniej jest rozgrywany w ciągu 15 kolejnych dni, każdy z zawodników toczy 1 walkę dziennie (w sumie 15 walk).Zawody w hali "Ryogoku Sumo" w Tokyo, 22 maja 2001 r. O aktualnym miejscu zapaśnika w rankingu decyduje wynik uzyskany w turnieju cesarskim. Najogólniej rzecz ujmując o awansie lub degradacji zawodnika w rankingu decyduje dodatni lub ujemny bilans walk w turnieju. Jeśli zawodnik wygra większość z 15 walk wtedy mówi się o kachikoshi czyli dodatnim bilansie i jest nagradzany awansem w rankingu. Natomiast jeśli przegrał więcej niż 7 walk ma tzw. makekoshi czyli bilans ujemny. Jest on związany z przeniesieniem zawodnika do niższej rangi.
W końcu XX w. w walkach sumo zaczęły zachodzić pewne dość charakterystyczne przeobrażenia. Do grona zawodników zawodowo uprawiających sumo dołączyli przedstawiciele innych nacji – co przez wiele stuleci było nie do pomyślenia. Na początku lat 90. byli to Amerykanie pochodzenia hawajskiego: yokozuna Akebono, ozeki Konishiki oraz yokozuna Musashimaru. Wnieśli oni do sumo nową wartość, jaką były fenomenalne wręcz warunki fizyczne, nieosiągalne w zasadzie dla rdzennych Japończyków: wzrost ponad 2 m i waga ciała znacznie przekraczająca 200 kg. Na początku obecnego stulecia była to z kolei liczna grupa zapaśników z Mongolii, którzy wzbogacili sumo o wcześniej nieznane techniki wywodzące się z środkowoazjatyckich systemów walki wręcz. Najlepszymi z zawodników mongolskich są obecnie yokozuna o pseudonimie Asashoryu oraz Hakuho. Ostatnio dołączyli do nich także Rosjanie i Bułgarzy. Poszczególne walki stały się krótsze, bardziej dynamiczne, a arsenał technik używanych przez zawodników uległ znacznemu poszerzeniu. Obejmuje on w chwili obecnej ponad 80 sposobów na pokonanie przeciwnika.
Elżbieta Kaczmarczyk
www.fit.pl
