Cel numer jeden
Cel diety i aktywności fizycznej? Ładna sylwetka, dobre samopoczucie, satysfakcja. W końcu - choć powinno być na początku - zdrowie. Leczenie wielu schorzeń, w szczególności tych, u podłoża których leżą zaburzenia gospodarki energetycznej, za pomocą diety oraz modyfikacji stylu życia jest możliwe! I rekomendowane przez gremia eksperckie z całego świata.
Choroby cywilizacyjne
Choroby cywilizacyjne to problem globalny. Zaliczamy do nich m.in.:
- nadwagę i otyłość
- nadciśnienie tętnicze
- miażdżycę i jej powikłania
- cukrzycę.
Jakie przyczyny?
Ich występowanie jest powszechne, związane głównie z:
- nieprawidłowym odżywianiem
- siedzącym trybem życia
- stosowaniem używek
- zanieczyszczeniem środowiska
- przewlekłym stresem.
Na co zwracać uwagę?
Wymienione jednostki chorobowe rozwijają się stopniowo, zwykle bezobjawowo. Czasem czujność wzbudzić może wzrost masy ciała, BMI, obwodu w pasie/talii. Obiektywną manifestacją problemu są natomiast niekorzystne zmiany wartości laboratoryjnych parametrów biochemicznych. Zmiany te, wcześnie wychwycone, mogą być skorygowane modyfikacjami stylu życia i diety.
Zespół metaboliczny
Zaburzenia metabolizmu lipidów często współwystępują z rozchwianiem gospodarki węglowodanowej. W takim przypadku mówimy o tzw. zespole metabolicznym (ZM), który prowadzić może zarówno do chorób sercowo-naczyniowych, jak i cukrzycy.
Istnienie zespołu metabolicznego u osób nieleczonych stwierdzane jest na podstawie jednoczesnego występowania 3 spośród 5 poniższych kryteriów:
- otyłość brzuszna, czyli nadmiar tkanki tłuszczowej w talii/pasie (obwód większy niż 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn)
- ciśnienie tętnicze powyżej 130/85
- podwyższony poziom trójglicerydów (więcej niż 1.7 mmol/L)
- niski poziom cholesterolu HDL (mniej niż 1 mmol/L u mężczyzn i 1.3 mmol/L u kobiet)
- podwyższony poziom glukozy (więcej niż 5.6 mmol/L).
Podwyższony poziom glukozy
Czy podwyższony poziom glukozy jest równoznaczny z cukrzycą? To zależy. Jeśli 2-krotnie oznaczymy glukozę będąc na czczo (8 do 14 godzin od ostatniego posiłku) i w obu pomiarach stężenie tego cukru przekroczy 7mmol/L (126mg/dL), to jest to przesłanka dla lekarza do postawienia diagnozy cukrzycy.
Poziom glukozy na czczo pomiędzy 5,6 a 6,9 mmol/L (100-125 mg/dL) wskazuje na tzw. nieprawidłową glikemię na czczo. Jest to stan ostrzegawczy, często wskazujący na rozwój tzw. insulinooporności, a w dalszej perspektywie - pełnoobjawowej cukrzycy.
Czym jest insulinooporność?
Insulinooporność to stan, w którym komórki nie odpowiadają prawidłowo na działanie insuliny, czyli nie wykorzystują glukozy. Najczęściej stan ten jest skutkiem (nie przyczyną!) otyłości, ale może też pojawiać się w przebiegu innych chorób, np. zespołu policystycznych jajników (PCOS).
Insulinooporność jest powiązana z zaburzeniami lipidogramu, krzepnięcia, rozwojem ogólnoustrojowego stanu zapalnego, nadciśnieniem - a więc stanowi czynnik ryzyka rozwoju pełnoobjawowych chorób układu krążenia i cukrzycy 2 typu.
Jak rozpoznać insulinooporność?
Zwykle stan ten lekarz jest w stanie rozpoznać na podstawie prostych pomiarów i danych z wywiadu. Warto tu jednak dodać, że prawidłowy BMI nie wyklucza insulinooporności. U wielu osób zawartość tkanki tłuszczowej może być zbyt wysoka, już skutkując obniżoną wrażliwością komórek na działanie insuliny, ale jeszcze nie przekładając się na nadwagę.
Tu pomocny może być laboratoryjny wskaźnik insulinooporności, czyli HOMA-IR. Jest to parametr wyliczany na podstawie oznaczonych we krwi na czczo stężeń glukozy i insuliny:
- u osoby zdrowej HOMA-IR powinien wynosić ok. 1
- wartość powyżej 2 skłania ku podejrzeniu insulinooporności
- średni współczynnik HOMA-IR stwierdzany u Pacjentów z cukrzycą 2 typu to 5.
Regularna aktywność fizyczna zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, obniżenie wskaźnika HOMA-IR podczas odchudzania świadczy o poprawie metabolicznej.
Podkreślić trzeba, że wspomniana wcześniej nieprawidłowa glikemia na czczo, jak również diagnozowana w doustnym teście tolerancji glukozy (OGTT) nieprawidłowa tolerancja glukozy należą do tzw. stanów przedcukrzycowych. Co prawda nie są one równoznaczne z cukrzycą, ale już wtedy w organizmie zaczynają rozwijać się zmiany, które prowadzą do powikłań cukrzycy, m.in. zaburzeń budowy i funkcji dużych naczyń krwionośnych, upośledzenia pracy nerek i widzenia.
O czym informuje stężenie hemoglobiny glikowanej?
Powikłania cukrzycy są groźne, dlatego bardzo istotne jest wczesne wykrycie tej choroby lub też stanów ją poprzedzających i wdrożenie właściwego leczenia. W ocenie tego ostatniego aspektu również pomagają wyniki badań laboratoryjnych. Cukrzykom zapewne znane jest oznaczanie hemoglobiny glikowanej (HbA1C). Parametr ten jest od lat uwzględniany w wytycznych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, które dotyczą monitorowania cukrzycy. HbA1C poniżej 7% uznawana jest za ogólne kryterium wyrównania cukrzycy, ale w zależności od zaawansowania i typu choroby oraz wieku i stanu klinicznego Pacjenta - wartość docelowa tego parametru może być inna.
Parametr przydatny tylko cukrzykom?
Stężenie HbA1c jest niezależne od posiłku i wysiłku fizycznego bezpośrednio przed badaniem, za to odzwierciedla poziomy glikemii z ostatnich 3 miesięcy, co powiązane jest z czasem życia erytrocytów, w których oznacza się HbA1C. Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne (ADA) i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) sugerują, że możliwa jest diagnoza cukrzycy w oparciu o wynik HbA1C powyżej 6,5%.
Ponadto, parametr ten odzwierciedla sprawność gospodarki węglowodanowej zarówno u cukrzyków, jak i u osób bez tego schorzenia. Wskazuje się zatem na zasadność oznaczania hemoglobiny glikowanej u zdrowych osób jako predyktora wystąpienia cukrzycy 2 typu, jak również ryzyka sercowo-naczyniowego. Do wizyty u lekarza oraz zrewidowania diety i aktywności fizycznej powinien skłonić poziom HbA1C powyżej 5,7%.
Cichy wróg wątroby
Otyłość (zwłaszcza trzewna), dyslipidemia czy nieprawidłowy poziom glukozy na czczo i insulinooporność to też czynniki ryzyka rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD). NAFLD jest najczęstszym schorzeniem wątroby, dotyczy nawet 40% Europejczyków!
Na zagrożenie NAFLD wskazuje dieta wysokokaloryczna, bogata w rafinowane węglowodany, tłuszcze nasycone i słodzone napoje. Stłuszczenie wątroby rozpoznawane jest na podstawie badań obrazowych, ale jego podejrzenie budzić mogą nieprawidłowe wyniki oznaczania we krwi enzymów wątrobowych: AST, ALT czy GGTP, rzadziej obserwuje się wzrost poziomu bilirubiny.
Skutki stłuszczenia wątroby
W zaawansowanym stadium stłuszczenie wątroby przeradza się w tzw. NASH - niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, które z kolei grozi rozwojem zwłóknienia i marskości wątroby. Wątroba marska traci swą prawidłową strukturę, a z nią zdolność pełnienia funkcji metabolicznych. Z czasem pojawiają się objawy takie jak żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia czy encefalopatia, może rozwinąć się rak wątrobowo komórkowy.
Jak walczyć z zespołem metabolicznym?
Leczenie wszystkich aspektów zespołu metabolicznego to (poza terapią ewentualnych chorób współistniejących) przede wszystkim zdecydowana zmiana stylu życia! Wśród zaleceń znajdziemy:
- co najmniej 30 minut średnio intensywnego wysiłku fizycznego dziennie
- dietę o wysokiej zawartości warzyw, owoców, ryb, pełnych ziaren, a niskiej „niezdrowych tłuszczów” (trans i nasyconych)
- konsekwencje zespołu metabolicznego pogarsza również palenie oraz przewlekły stres.
