Stres – nieswoisty stan organizmu wywołany sytuacją trudną:
zagrożenie zdrowia, życia
zakłócenie (sytuacje frustracyjne)
stany deprawacji (stany niezaspokojenia potrzeb)
przeciążenie (fizyczne, psychiczne)
Strategie radzenia sobie ze stresem:
przesunięcie maksymalnego pobudzenia w czasie
skierowanie myśli na inny tor
strategia samoutrudniania – jednostka broni się przed psychologicznymi skutkami niepowodzenia, zanim to niepowodzenie się pojawiło
autopsychoterapia – obniżenie poziomu stresu własnymi sposobami
relaksacja
Frustracja – bezpośredni efekt wystąpienia przeszkody lub przerwania czynności ukierunkowanych na cel niepowodzenia, porażki, sytuacje bez wyjścia, brak odwrotu
zdarzenie frustracyjne – blokuje, opóźnia lub zakłóca działanie ukierunkowane na cel
stan frustracji – zespół przykrych emocji i zachowań nieadekwatnych do sytuacji
Warunki wystąpienia frustracji:
1.Człowiek znajduje się w sytuacji, której nie może rozwiązać bądź wobec przeszkody, której nie może odsunąć
2.Człowiek nie może ominąć przeszkody i nie może się wycofać (kiedy omija – stan frustracji nie występuje)
3.Człowiek musi być silnie umotywowany, zdeterminowany do osiągnięcia zamierzonego celu
Źródła i przyczyny frustracji:
a)
zewnętrzne – zachowanie się innych ludzi co nam przeszkadza w osiągnięciu celu
wewnętrzne – tkwi w człowieku: ograniczenia i intelektualne defekty
b)
bierne – blokujące zachowanie człowieka i nie stanowią zagrożenia np.: ktoś zamyka drzwi
czynne – człowiek co stoi w drzwiach, niepowodzenia, porażki, sytuacje bez wyjścia, brak odwrotu
Konsekwencje – obrona, agresja, powtarzanie błędów, apatia.
[-------]
Frustracja wystąpi, kiedy:
- człowiek musi się znaleźć w sytuacji, której nie może rozwiązać lub przeszkody, której nie można usunąć
- sytuacja, z której nie może się człowiek wycofać
Źródło i przyczyny frustracji
- źródła zewnętrzne tkwią w sytuacjach ludzi, na których nie mamy wpływu
- grupa wewnętrzna są to przyczyny tkwiące wewnątrz człowieka
- przyczyny czynne frustracji tkwią w ludziach
Sytuacje, w których człowiek nie może zaspokoić swoich potrzeb ze względu na napotykane przeszkody nazywamy sytuacjami frustracyjnymi.
Sytuacjom tym towarzyszy stan napięcia emocjonalnego zwany frustracją (rozgoryczenie, rozczarowanie).
Reakcje na frustrację nie prowadzą do rozwiązania sytuacji, ale zmniejszają stan napięcia nerwowego i dlatego nazywamy je mechanizmami ochronnymi.
Do mechanizmów ochronnych zalicza się:
Agresję - polegającą na reagowaniu wybuchami złości na frustrację. Agresja może przejawiać się czynnie lub werbalnie (słownie).
Regresję - będącą cofaniem się do bardziej pierwotnych cech (form) zachowania np. płacz
Fiksację - polegającą na uporczywym wykonywaniu tych samych czynności, mimo, że nie przynoszą one żadnego rezultatu.
Ucieczkę w marzenia, ucieczkę w sensie fizycznym (samobójstwo).
Frustracja uzmysławia nam, że mamy przeszkodę do usunięcia i należy jej się pozbyć by osiągnąć cel. Zaczynamy wówczas szukać innych rozwiązań, rezygnujemy z rutyny, popycha to nas do działania, zmusza nas do innowacyjności. Z drugiej strony wskutek długotrwałego zablokowania realizacji celu człowiek popada we frustracje, która ma zły wpływ na psychikę człowieka.
Model salutogenetyczny Antonovsky’ego
Stres jest to „obciążenie pozostające wówczas, gdy napięcie nie zostanie skutecznie rozładowane (obciążenie). Koncepcja salutogenetyczna A. Antonovsky’ego zakłada, że brak homeostazy i uporządkowania jest stanem normalnym dla ludzkiego organizmu. Twórca tej koncepcji proponuje kontinuum zdrowia-choroby, odnoszące się zarówno do sfery fizycznej, jak i psychicznej.
Podstawowymi dla salutogenetycznego paradygmatu zdrowia są takie pytania, jak:
1 . Co powoduje, e człowiek staje sie zdrowszy?
2. Co sprawia, że dana jednostka przesuwa sie w kierunku bieguna „zdrowie” na wspomnianym kontinuum?
3. Dzięki jakim czynnikom dłużej zachowujemy zdrowie?
4 . W jaki sposób pewne osoby szybciej zdrowieją od innych?
5. Co decyduje o tym, e niektórzy przebywają niemalże przez całe życie blisko bieguna „zdrowia”?
6 . Jak umiejętnie korzystać z zasobów zdrowia, aby dobrze funkcjonować pomimo trudności i niesprzyjających okoliczności?
7. Jak radzić sobie ze stresem i przeciwnościami losu?
A. Antonovsky duże znaczenie przywiązuje do tzw. zasobów odpornościowych człowieka, które definiuje jako wszelkie, fizyczne (odporność), materialne (pieniądze), poznawcze i emocjonalne (wiedza, intelekt, osobowość), postawy i relacje interpersonalne, które umożliwiają skuteczne przezwyciężanie lub unikanie różnych stresorów. Wspólnym czynnikiem ułatwiającym utrzymanie zdrowia jest poczucie koherencji, rozumiane jako określony sposób postrzegania świata.
Źródła stresu
Wymagania traktowane są jako stresory lub sytuacje wywołujące stres.
Wymagania to: nieprzewidywalne i niekontrolowane wydarzenia życiowe, codzienne kłopoty, znaczące wydarzenia życiowe, wartości oraz standardy zachowania.
Rodzaje wymagań
Obiektywne,
Subiektywne.
Naruszenie równowagi pomiędzy wymaganiami obiektywnymi bądź subiektywnymi należy traktować jako źródła stresu psychicznego.
Istnieją dwa typy stresu
Nadmierny stres – przeciążenie stresem,
Przewlekły stres – rozumiany jako stały lub często powtarzający się stan stresu, który nie musi być nadmierny.
Powyższe rodzaje stresu mogą powodować różnego rodzaju zakłócenia oraz choroby psychosomatyczne.
[-------]
Radzenie sobie ze stresem
Jest to funkcja regulacyjna, która polega na utrzymaniu równowagi pomiędzy wymaganiami, a możliwościami lub na redukowaniu rozbieżności pomiędzy wymaganiami a możliwościami.
Właściwe radzenie sobie prowadzi do zmniejszenia stresu, niewłaściwe do jego narastania.
Fazowość procesu radzenia sobie
Egzamin – okres przygotowań, zdawanie egzaminu, oczekiwanie na wynik i aktywność po ich ogłoszeniu.
Oddziaływanie sytuacji na proces radzenia sobie odbywa się za pośrednictwem oceny poznawczej. Odgrywa tu rolę zarówno ocena znaczenia sytuacji (ocena pierwotna) jak i możliwości wariantów radzenia sobie (ocena wtórna).
Wnioski
1.W każdej konfrontacji stresowej ludzie używają różnorodnych strategii radzenia sobie.
2.W zależności od sytuacji niektóre ze strategii wykazują większą stałość niż inne (wsparcie społeczne),
3.W obrębie tej samej sytuacji – radzenie sobie – zmienia się w miarę jej trwania i ma odmienną charakterystykę w różnych jej fazach.
4.Radzenie zależy od oceny, czy można coś zrobić, aby zmienić sytuację (ocena wtórna). Wtedy osoba może zareagować stylem radzenie sobie zorientowane na emocje (jeżeli przyczyny stresu ocenianie są przez osobę jako niepodatne na zmiany) bądź na zadanie (kontrola poprzez odpowiednie działanie).
5.W sytuacji stresowej i kobiety i mężczyźni przejawiają bardzo podobny wzór radzenia sobie.
Radzenie sobie ze stresem
Możliwości radzenia sobie ze stresem wg Strelaua zależne są od NASTĘPUJĄCYCH CECH: Inteligencja, uzdolnienia specjalne, umiejętności, wiedza, cechy osobowości, temperament, cechy wyglądu fizycznego, aktualny fizyczny i psychiczny stan jednostki.
Przebieg radzenia sobie
Radzenie sobie jest to proces obejmujący całość aktywności podejmowanej przez człowieka w danej sytuacji stresowej. Proces ten jest inicjowany przez poznawczą ocenę sytuacji jako stresowej (ocena pierwotna) i kontynuowany przez cały czas trwania tej sytuacji . O ile stres nie ma charakteru chronicznego, proces radzenia sobie kończy się rozwiązaniem sytuacji stresowej.
Kategorie radzenia sobie
Istnieją trzy kategorie radzenia sobie ze stresem;
Styl
Strategia
Proces
Styl
Jest to trwała, osobowościowa dyspozycja jednostki do określonego zmagania się z sytuacjami stresowymi.
Strategia
To poznawcze i behawioralne wysiłki, jakie jednostka podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej.
Proces
Jest to ciąg zmieniających się w czasie strategii, związanych ze zmieniającymi się cechami sytuacji oraz zmianami stanu psychofizycznego jednostki. Główną rolę odgrywa tu indywidualny styl radzenia sobie ze stresem.
Trzy stadia ogólnego zespołu adaptacyjnego
stadium reakcji alarmowej – mobilizacja sił obronnych organizmu, po fazie szoku pojawia się faza przeciwdziałania szokowi, w której obserwujemy obronne reakcje organizmu, służące przywróceniu zakłóconej równowagi;
stadium odporności – cechuje się względną adaptacją, organizm przystosowuje się do działania w warunkach bardziej ekstremalnych;
stadium wyczerpania – następuje utrata zdolności obronnych, zakłócenie czy zablokowanie mechanizmów przystosowawczych wskutek zbyt intensywnego lub długotrwałego działania czynników szkodliwych.
Stresory
Termin stresor wprowadzony przez Selye’go oznacza wszystko to, co stawia przed organizmem (jednostką) jakieś wymagania.
Sytuacje trudne (Tomaszewski)
zakłócenia (przeszkoda, zwłoka, brak, zaskoczenie, zawód, wymagania)
zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości),
zagrożenia (fizyczne, pozycji społecznej, wartości),
przeciążenia (wysiłkiem fizycznym lub umysłowym).
[-------]
Stresory:
kataklizmy – zazwyczaj nieprzewidywalne wypadki zdarzające się całym społecznościom lub grupom (klęski żywiołowe, wojny, katastrofy techniczne, skażenia);
stresory osobiste – zdarzenia dotyczące jednostki (śmierć bliskiej osoby, choroba członka rodziny lub własna);
stresory drugoplanowe – codzienne kłopoty życiowe, stosunkowo drobne zdarzenia życia codziennego (hałas w miejscu pracy, tłok w komunikacji miejskiej, drobne utarczki ze współmałżonkiem).
Stresory:
atakują najbardziej podstawowe wartości człowieka;
stawiają niezwykle wysokie wymagania, którym nie można sprostać przy użyciu obecnych zasobów
często przychodzą bez ostrzeżenia
pozostawiają po sobie ślad, który jest reaktywowany przy pojawieniu się bodźców skojarzonych z nimi.
Koncepcja Lazarusa i Folkman
O tym, czy dana relacja jest stresowa decydują spostrzeżenia jednostki - tak zwana ocena poznawcza. Ocena pierwotna
zdarzenie jest pozbawione znaczenia (gdy nie wpływa ono na jej dobrostan),
sprzyjająco-pozytywne (gdy utrzymuje dobrostan lub go zwiększa)
stresujące.
Sytuacja stresująca:
krzywda bądź strata, gdy powstała już jakaś szkoda lub uraz, utrata wartościowych obiektów;
zagrożenie, gdy szkody są jedynie antycypowane, otoczenie spostrzegane jest jako wrogie lub niebezpieczne;
wyzwanie, gdy jednostka spostrzega wymagania otoczenia jako trudne, ale możliwe do spełnienia.
Ocena wtórna – dotyczy możliwości podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu lub łagodzącego jego skutki. Obie oceny przebiegają równocześnie.
Radzenie sobie ze stresem
Stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianych przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające jej zasoby.
Pełni dwie funkcje:
instrumentalną (zadaniową) – zorientowaną na problem (poprawę relacji podmiotu z otoczeniem)
samoregulacji emocji – obniżanie przykrego napięcia i łagodzenie innych negatywnych stanów emocjonalnych.
W każdej konfrontacji stresowej ludzie używają różnorodnych strategii radzenia sobie
Niektóre ze strategii wykazują większą stałość niż inne
W obrębie tej samej sytuacji radzenie sobie zmienia się w czasie
Radzenie sobie zależy od oceny możliwości wpływu na sytuację, można kontrolować – radzenie zorientowane na problem; przyczyny niepodatne – strategie emocjonalne.
Strategie radzenia sobie (Lazarus i Folkman): konfrontacja, dystansowanie się, samokontrola, poszukiwanie wsparcia społecznego, przyjmowanie odpowiedzialności, ucieczka, planowe rozwiązywanie problemu, pozytywne przewartościowanie.
Styl radzenia sobie
Posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi
Represja - sensytyzacja (Miller)
Koncentrowanie uwagi na stresorze/lub własnej reakcji – poszukiwanie, gromadzenie, przetwarzanie, wykorzystywanie informacji, konfrontacja z sytuacją stresową,
Odwracanie uwagi od stresora/własnych reakcji – pomijanie, odrzucanie, wypieranie, zaprzeczanie, chronienie się przed informacjami.
Style radzenia sobie (Endler, Parker)
styl skoncentrowany na zadaniu – tendencja do podejmowania wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu
styl skoncentrowany na emocjach – tendencja do koncentrowania się na sobie, na własnych przeżyciach emocjonalnych
styl skoncentrowany na unikaniu - tendencja do wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania sytuacji stresowej (poszukiwanie towarzystwa i
podejmowanie czynności zastępczych).
www.fit.pl
