Wielkie igrzyska sportowe

Brali w nich udział najmężniejsi wojownicy. Współzawodniczyli w wyścigach rydwanów, w walkach bokserskich i zapasach, w biegach (w zbroi), w rzutach dyskiem i włócznią, w strzelaniu z łuku, a zwycięzców wyróżniano cennymi nagrodami.
Nie ma bezpośredniej ciągłości między igrzyskami opisywanymi przez Homera, a wielkimi igrzyskami, jakie rozwinęły się późniejszych wiekach. Paro wiekową przerwę między tymi okresami wypełniały liczne wojny i zaburzenia społeczne spowodowane m.in. ekspansją Dorów, którzy na przełomie X i IX wieku dokonali najazdu na ludność achajską. Pomimo rozbicia terytorialnego i przemieszczania się plemion, wszystkie mniejsze i większe greckie państewka i miasta (polis) łączył język, religia i kulturalna. Wyrazem tej wspólnoty była np. uznawana przez wszystkie plemiona wyrocznia delfijska związana z oddawaniem boskiego kultu Apollinowi.
Celem pielgrzymek do Delf, położonych w Fokidzie, na zboczach Parnasu, była nie tylko rozbudzona potrzebą wsłuchiwania się we wróżby Pytii i składania bogom na „świętej drodze” ofiar, ale także igrzyska sportowe. Pierwszy zapis o starogreckich igrzyskach pochodzi z 776 r. pne.
Igrzyska czyli agones (stąd agonistyka) organizowane były prawdopodobnie we wszystkich greckich państwach. W Atenach np. do zawodów stawała nie tylko młodzież dorosła (efebowie), ale także kilkunastoletni chłopcy (neoj), którzy walczyli ze starszymi „bezbrodymi” młodzieńcami (agenejoj). Osobną grupę stanowili seniorzy (presbytoroj). W igrzyskach mogli uczestniczyć tylko wolni obywatele, pod warunkiem, że nie są skażeni czynem haniebnym (morderstwem, grabieżą świątyń). Decyzje o dopuszczeniu do igrzysk należały do specjalnych urzędników - hellanodiaków, których wybierano drogą losowania. Odziani w purpurowe szaty, czuwali nad przygotowaniem i przebiegiem igrzysk zgodnie z przyjętymi zasadami regulaminu. Ich decyzje nie podlegały rewizji. Ci zawodnicy, którzy nie przestrzegali ustalonych zasad, podlegali karze chłosty i byli wykluczani byli z dalszego udziału w zawodach.
Zawodnicy przybywali na igrzyska w ściśle oznaczonych terminach. Żadne opóźnienia nie były usprawiedliwiane. Przed przystąpieniem do współzawodnictwa wszyscy składali przysięgę, że będą przestrzegać ustalonych przepisów, a następnie dzielono ich według dyscyplin i grup wiekowych (zwykle na bezbrodych i dorosłych).
Największą popularnością cieszyły się igrzyska olimpijskie. Miały one zasięg panhelleński, czyli ogólnonarodowy. Odbywały się co 4 lata w Olimpii na Peloponezie, nad rzeką Alfejos, w gaju poświęconym Zeusowi. Tu organizowano też igrzyska dla kobiet, zwane herajskimi (od imienia Hery, żony Zeusa).
Z innych wielkich igrzysk cieszących się wielką sława wymienić należy:
* igrzyska pytyjskie - organizowane w Delfach ku czci Apollina w Fokidzie;
* igrzyska istmijskie - na Przesmyku Korynckim organizowane ku czci Posejdona;
* igrzyska menejskie - na Peloponezie, w Argolidzie (obok Myken) poświęcone podobnie jak w Olimpii, czci Zeusa.
Zgodnie z przyjętym zwyczajem, na czas trwania igrzysk ustanawiano powszechny pokój - ekechejriję. Dzięki temu każdy Grek mógł wziąć w nich udział i był w tym czasie pod opieką Zeusa. Żadne z greckich państw i miast nie śmiało pogwałcić tego pokoju. Igrzyska były połączone ze składaniem bogom ofiar; odbywały się w czasie pełnego lata, przy pełni księżyca, która przypadała na drugą połowę sierpnia i początek września. Pomimo upałów nie wolno było mieć na głowie żadnego okrycia. Zawodnicy występowali nago. Na igrzyskach dominowały oczywiście zawody sportowe, ale - podobnie jak u Achajów - współzawodniczono również w śpiewie i muzyce (lutnia, flet, trąba), a później także w poezji.
Miejscowości, w których organizowano igrzyska miały dwa rodzaje zabudowań:
* sakralne - świątynie, poświęcone bogom, opiekunom
* sportowe - stadion i odpowiednio urządzone tereny do treningów.
W Olimpii, gdzie archeologowie zdołali częściowo odtworzyć istniejące tam w starożytności obiekty (zniszczone trzęsieniem ziemi w VI w. ne.), obok wspaniałej świątyni z posągiem Zeusa, który zaliczany był do 7 cudów świata, centralne miejsce zajmował stadion o wymiarach 192 na 30 m, ze skarpą ziemi przeznaczoną dla widzów. Na bokach stadionu były kamienne zbiorniki z bieżącą wodą, osobne tereny dla zawodów konnych oraz gimnazjon i palestra do treningów.
Wiele więcej obiektów sakralnych i sportowych zachowało się do dziś w Delfach, położonych u stóp gór Parnasu (2450 m). Na podstawie przekazów greckich i rzymskich pisarzy (Ksenofonta, Plutarcha) można w przybliżeniu ustalić porządek walk olimpijskich:
* pierwszy dzień - przygotowanie i segregowanie zawodników, składanie przysięgi oraz składanie ofiar Zeusowi
* drugi dzień - zawody chłopców: biegi, zapasy, walka na pięści
* trzeci dzień - zawody mężczyzn: biegi, skoki, zapasy, walka na pięści; a po południu - pankration (zapasy połączone z pięściarstwem) oraz składanie ofiar ku czci Achillesa i Pelopsa.
[Achilles, wg mitologii, syn Peleusa - władcy Ftyi w Tesalii, i nimfy morskiej Tetydy, był wychowankiem Chirona. Matka, chcąc zapewnić mu nieśmiertelność zanurzyła go w wodach Styksu, dzięki czemu jego ciało stało się odporne na wszelkie ciosy; zranić go można było jedynie w piętę, za którą matka trzymała go podczas kąpieli. W czasie walki pod Troją, piękną zbroję i oręż otrzymał od Hefajstosa, a szybkie konie od Posejdona. Odnosił wspaniałe sukcesy. Pokonał Hektora, ale wkrótce potem zginął, ugodzony w piętę strzałą Parysa; natomiast Pelops - syn Diany (córki Uranosa) i Tantala (syna Zeusa) - był mitycznym zwycięzcą w wyścigach rydwanów]
* czwarty i piąty dzień - zawody hippiczne, pentathlon i biegi hoplitów.
[Byli to ciężkozbrojni żołnierze piechoty - w metalowych hełmach, w pancerzu z agolenikami, z tarczą ze skóry i dzidą lub mieczem; waga takiego uzbrojenia wynosiła ok. 35 kg.]
* szósty dzień - dekoracja zwycięzców i uczta dla gości.
Zachowane przekazy o zwycięstwach igrzysk olimpijskich pozwalają na ustalenie konkurencji sportowych, w których walczono o laury. Według jednego z badaczy tego problemu, H. Bengstona, kolejność pojawiania się ważniejszych konkurencji, w układzie chronologicznym, była następująca:
Pierwsza olimpiada - 776 r. pne - obejmowała głównie bieg na długość jednego stadionu;
na 14 olimpiadzie w 724 „ - biegano także na dwie długości stadionu (diaulos)
na 15 „ 720 „ - wprowadzono bieg długi, na kilka stadionów (dolichos)
na 18 „ 708 r. „ - pięciobój (pentathlon)
na 23 „ 688 „ - pięściarstwo
na 25 „ 680 „ - wyścigi na wozach 4-konnych
na 33 „ 648 „ - wyścigi konne i pankration
na 37 „ 632 „ - biegi młodzieży
na 65 „ 520 „ - biegi w zbroi
na 70 olimpiadzie w 500 r. pne. - wyścigi na wozach z dwoma mułami
na 93 „ 408 „ - wyścigi na wozach z dwoma końmi
na 96 „ 396 „ - konkurs trębaczy i heroldów (mistrzów ceremonii, sędziów zawodów)
na 128 „ 268 „ - wyścigi z podwójnym zaprzęgiem źrebiąt
na 145 „ 200 „ - pankration młodocianych
Z powyżsego przeglądu pojawiających się konkurencji wynika, że do 33 olimpiady (do 648 r. pne) ukształtowały się wszystkie podstawowe dyscypliny olimpijskie.