Niedobory składników odżywczych u dzieci – jak je rozpoznać i jak im zapobiegać?

Pierwsze lata życia dziecka to czas intensywnego rozwoju fizycznego, umysłowego i motorycznego. Na ten proces niebagatelny wpływ ma żywienie, którego podstawą jest prawidłowo zbilansowana dieta. Składają się na nią warzywa i owoce, które powinny zajmować połowę talerza w każdym posiłku (z przewagą warzyw), produkty skrobiowe, w tym zbożowe (1/4 talerza), oraz ryby, mięso, nabiał, jaja, warzywa strączkowe (pozostała 1/4 talerza). Jeśli nasze dziecko nie odżywia się zgodnie z tymi zaleceniami, może brakować w jego organizmie ważnych składników odżywczych. Temat ten przybliża Magdalena Jarzynka-Jendrzejewska, dietetyczka i ekspertka kampanii „Jedz owoce i warzywa – w nich największa moc się skrywa!”

Jakie są przyczyny niedoborów?

- Przyczyn niedoborów pokarmowych może być kilka: mało urozmaicona dieta, wykluczanie z niej niektórych grup produktów, nieregularność spożywania posiłków, za mała ich liczba, pomijanie śniadania lub innego posiłku, w wyniku czego dziecko czuje się zmęczone, niezdolne do intensywnego wysiłku oraz skupienia uwagi. Powodem niedostatecznej ilości witamin i minerałów u dzieci bywa często niewystarczająca ilość warzyw i owoców w codziennej diecie – twierdzi Magdalena Jarzynka-Jendrzejewska, dietetyczka i ekspertka kampanii „Jedz owoce i warzywa – w nich największa moc się skrywa!”.

Za mało warzyw i owoców

W badaniu przeprowadzonym na potrzeby kampanii niemal połowa rodziców (45%) twierdzi, że ich dziecko jada warzywa tylko raz dziennie, a owoce spożywane są w ten sam sposób zdaniem 38% opiekunów.

- Jedna porcja tych produktów w ciągu dnia to zdecydowanie za mało. Niestety zamiast warzyw i owoców dzieci często przejadają się słodyczami, zastępują posiłki podstawowe przekąskami, co zwykle powoduje zbyt wysoką wartość energetyczną, zbyt dużą zawartość cukru prostego i tłuszczu, a w konsekwencji - zubożenie diety w cenne składniki odżywcze – mówi dietetyczka.

Według ekspertki problem nie dotyczy wyłącznie niejadków - dzieci z prawidłową masą ciała czy też nadwagą lub otyłością także mogą być niedożywione w sensie jakościowym i cierpieć z tego powodu na brak ważnych składników w organizmie.

Jakich składników brakuje najczęściej?

W diecie dzieci najczęściej brakuje witaminy D (musi być suplementowana!), wapnia, żelaza, magnezu, jodu, kwasu foliowego i kwasów omega-3. W niektórych badaniach u dzieci pojawiały się także niedobory witaminy B3 i fosforu, a analiza przedszkolnych jadłospisów wykazuje zawartość poniżej normy wapnia, witaminy C i witaminy A.

Jakie są objawy niedoborów?

Wśród objawów niedoboru witamin i składników mineralnych wymienić można m.in.:

często nawracające infekcje, osłabienie odporności (brak wit. C, żelaza, wit. D, kwasów omega-3, wit. E)
anemię, osłabienie, zmęczenie, bladość skóry i języka, zawroty głowy, cienie pod oczami (brak żelaza, kwasu foliowego, wit. B12)
apatię, brak apetytu, senność, problemy z koncentracją, drażliwość (brak wit. C, żelaza, kwasu foliowego, kwasów omega-3, wit. E)
problemy ze wzrokiem, suchość oczu, wysypkę i podrażnienie skóry (brak wit. A, E)
rany na języku lub ustach, bolesność dziąseł (brak wit. B2, B3, kwasu foliowego)
drętwienie palców, częste złamania kości, zaburzenia wzrostu, wady postawy, próchnica (brak wapnia, kwasu foliowego, wit. D)
skurcze mięśni nóg, drżenie rąk czy nadpobudliwość (brak magnezu)
pogorszenie samopoczucia, zmęczenie, problemy ze snem, zaburzenia koncentracji (brak wit. D, kwasów omega-3, fosforu, wit. E)
bóle mięśni, gorsze gojenie ran i problemy ze skórą (brak wit. D, wit. E i fosforu)
problemy z tarczycą – niedoczynność (może się objawiać np. gorszym zapamiętywaniem), powstanie wola,
przerost gruczołu tarczycowego (brak jodu)
skłonność do krwawień z błon śluzowych, przewodu pokarmowego, układu moczowego, wydłużony czas
krzepnięcia krwi, ale też skłonność do powstawania siniaków (brak wit. K)

- Jeśli zaobserwujesz u dziecka wyraźne zmiany w zachowaniu, osłabienie, zmianę kondycji skóry, bóle kości, mięśni lub jakikolwiek inny objaw, który cię niepokoi i wskazuje na możliwe pojawienie się niedoboru, skonsultuj się z lekarzem pediatrą. Pomocny może być także dietetyk. Po analizie kondycji, diety i stylu życia dziecka specjalista zleca najczęściej przeprowadzenie badań diagnostycznych. Jeśli potwierdzą one niedobory witaminowe lub mineralne, zwykle w pierwszej kolejności zalecane jest uzupełnienie ich dietą - poprzez spożywanie produktów bogatych w składniki, których dziecku brakuje – wymienia ekspertka kampanii.

Jak unikać niedoborów?

Podczas wizyty lekarz może zalecić również uzupełnienie niedoborów poprzez stosowanie suplementów bądź leków. Najważniejsza jednak jest profilaktyka, a kluczowym jej elementem - urozmaicona dieta, bogata w warzywa i owoce.

- Są one bardzo dobrym źródłem witamin - C, E, K, β-karotenu, folianów, niacyny oraz składników mineralnych - wapnia, potasu, magnezu, żelaza, a także naturalnych przeciwutleniaczy, błonnika pokarmowego i licznych substancji bioaktywnych. Dietę malucha warto więc wzbogacić o tak cenne warzywa, jak czerwona papryka, natka pietruszki, brukselka, strączkowe, brokuły, szpinak i jarmuż. Nie zapominajmy o pomidorach, marchewce, sałacie, kapuście, burakach i botwinie. Zadbajmy też o obecność w diecie owoców, przede wszystkim porzeczek, truskawek, malin, jagód, jabłek, gruszek, śliwek czy moreli. Dzięki wprowadzeniu tych produktów do jadłospisu dziecka unikniemy większości niedoborów i wynikających z nich problemów zdrowotnych – przekonuje Magdalena Jarzynka-Jendrzejewska.