Raport z „polskiego podwórka”
Istnieje wiele badań obrazujących problem nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży w różnych grupach wiekowych. Przywołać możemy m.in. to przeprowadzone w 2016 r., które wykazało, że aż 10 proc. niemowląt ma nieprawidłową masę ciała, a odsetek ten systematycznie wzrasta w kolejnych latach życia i wynosi niemal 25 proc. wśród trzyletnich dzieci. Ponadto, według badania COSI, aż co trzecie dziecko w wieku ośmiu lat ma nadwagę lub otyłość, a wynik ten jest najwyższy wśród wszystkich krajów europejskich. Problem nieprawidłowej masy ciała dotyczy również 15 proc. młodzieży w wieku 11-15 lat oraz co piątej osoby w grupie 16-18 latków.
Walka z nadwagą – dieta podstawowym narzędziem?
- Nieprawidłowa masa ciała niemal we wszystkich przypadkach jest spowodowana zaburzeniem bilansu energetycznego. Oznacza to, że do organizmu dostarczane jest zdecydowanie więcej energii w postaci pokarmów niż następnie jesteśmy w stanie spożytkować. Sytuacji nie ułatwia współczesny styl życia – coraz częściej sięgamy po przetworzone produkty, zawierające duże ilości cukrów czy tłuszczów zwierzęcych, rozwój technologii, który sprzyja rezygnacji z jakiejkolwiek aktywności fizycznej czy wreszcie praca siedząca czy stres, który wielokrotnie doprowadza do niekontrolowanego podjadania. Te wszystkie czynniki sprawiają, że w naszym organizmie pojawia się wspomniana nadwyżka energetyczna. Oczywiście, jeżeli raz na jakiś czas przyjmiemy zbyt dużo kalorii nie stanie się nic złego. Przybieranie na wadze to proces, którego bardzo często na początku nawet nie zauważamy - podkreśla prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Zarówno w profilaktyce, jak i w walce nadwagi kluczowe jest wprowadzenie odpowiedniej diety. Jak powinna ona wyglądać?
- Jednym z kluczowych błędów dietetycznych u dzieci i młodzieży jest rezygnacja ze śniadania lub spożywanie go w pośpiechu i bez zwracania uwagi na jego jakość. Braki energetyczne są uzupełniane dopiero po powrocie ze szkoły, niejednokrotnie tuż przed snem. Z kolei objadanie się tuż przed udaniem się do łóżka negatywnie wpływa na sen, co przyczynia się do porannej spóźnionej pobudki i rezygnacji z posiłku. Tym samym, błędne koło się zamyka. Drugim istotnym elementem jest fakt, że dzieci i młodzież spożywają niewiele produktów pełnoziarnistych i mlecznych, ryb oraz owoców i warzyw, które są naturalnym źródłem takich mikroelementów i pierwiastków jak: witaminy A,B i D, kwas foliowy, magnes, cynk, potas, błonnik, żelazo czy wapń. Zamiast nich w dietach wielu dzieci i młodzieży obecne są duże ilości słodkich przekąsek i napojów gazowanych. Uczulam również rodziców, aby zwracali uwagę na posiłki, które ich pociechy spożywają poza domem. Bardzo często są to posiłki typu fast food, zawierające dużą ilość kalorycznych składników - mówi prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana.
Problemem jest również ograniczona aktywność fizyczna wśród najmłodszych, którzy coraz więcej czasu spędzają przed telewizorem czy komputerem. Dlatego rolą rodziców jest zaszczepienie w swoich pociechach zamiłowania do sportu. Dziecko nie może traktować aktywności fizycznej w kategoriach kary. W tym celu dobrze sprawdzą się m.in. rodzinne wycieczki rowerowe, zabawa w berka a w czasie zimny np. jazda na łyżwach. To wszystko sprawi, że dziecko poprzez zabawę będzie realizowało również inny, ważniejszy cel – regularne i przyjemne uprawianie sportu.
Otyłość – przyczyny, diagnostyka, leczenie
Nadwaga nie powinna być traktowana jako choroba, lecz sygnał alarmujący, który sprawi, że należy rozpocząć walkę z nadprogramowymi kilogramami u naszych dzieci. Główną różnicę między nadwagą a otyłością u dorosłych stanowi współczynnik BMI, czyli iloraz masy ciała i wzrostu (w metrach) podniesionego do kwadratu. MBI w granicach 25,0–29,9 kg/m² oznacza nadwaga, natomiast powyżej tej granicy mamy do czynienia z otyłością. U dzieci wartości BMI odnosimy do siatek centylowych.
- Najczęstszą przyczyną otyłości jest nadmiar dostarczanej do organizmu energii wobec jej wydatku. W przypadku dzieci należy jednak brać pod uwagę jeszcze kilka elementów – genetykę, czynniki psychologiczne, sytuację rodzinną, metabolizm, zaburzenia snu. Czynników wpływających na pojawienie się otyłości wśród dzieci jest wiele. Bardzo istotny jest również element środowiskowy związany najczęściej z rodziną – otyli rodzice mają bardzo często otyłe dzieci. Wobec tego domowe warunki spożywania posiłków – jedzenie w pośpiechu wysokokalorycznych posiłków, brak regularności, zaburzenia wydatkowania energii; odpoczynku i aktywności fizycznej wpływają również na ryzyko wystąpienia otyłości u dzieci. Przesiadywanie przy komputerze zamiast aktywności fizycznej. Możemy doszukiwać się oczywiście hormonalnych przyczyn, które mogą mieć związek z otyłością u dzieci i młodzieży, jednak są to nieliczne przypadki - wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Otyłość może doprowadzić do groźnych konsekwencji zdrowotnych wśród których należy wymienić przede wszystko zwiększone ryzyko wystąpienia innych chorób m.in. nowotworów, cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, miażdżycy, nadciśnienia, zaburzeń hormonalnych, zwyrodnień stawów i kości, bezdechu sennego. Jak wygląda leczenie?
- Leczenie uzależnione jest w dużej mierze od stopnia otyłości. Aby rozpocząć myślenie o tym, w jaki sposób otoczyć dziecko otyłe opieką medyczną, musimy najpierw poznać źródło otyłości. Tutaj istotne jest m.in. pytanie: czy wiąże się ona np. z patologią ośrodkowego układu nerwowego, przysadki, nadnerczy, choroby nowotworowej czy zespołu Pradera-Williego? Jednak wymienione przyczyny determinują występowanie otyłości u dzieci bardzo rzadko. Najczęstszą przyczyną są nieprawidłowe nawyki żywieniowe i styl życia – brak wydatkowania przyjmowanej w nadmiarze energii. Dlatego początkiem leczenia jest ocenienie stanu odżywiania za pomocą siatek centylowych, a następnie dokonanie wyboru metody leczenia. Dziecko otyłe – czyli takie, które ma powyżej 95-97 centyla masy ciała, wymaga bardziej radykalnych metod postępowania. Te radykalne metody postępowania oznaczają po pierwsze cały zestaw działań psychologicznych, które mają wpłynąć na mentalność dziecka i opiekunów i które mają uświadomić, że nadmiar przyrostu masy tłuszczowej jest ryzykiem zwiększającym możliwość pojawienia się wielu chorób wieku dorosłego – np. chorób sercowo-naczyniowych. Drugim elementem jest oczywiście postępowanie dietetyczne – czyli ustalenie odpowiedniego sposobu racjonalnego żywienia. Oznacza to dostosowanie żywienia do rzeczywistych potrzeb dziecka. Potrzebny jest również udział specjalisty, który potrafi na podstawie masy ciała określić jaki procent masy ciała to tkanka tłuszczowa. Nie ma bowiem żadnego sensu przepisywanie leczenia w odniesieniu do kilogramów masy ciała dziecka otyłego. Ponieważ nie chodzi o to, aby „żywić” tłuszcz już istniejący, więc odnosimy nasze zalecenia do beztłuszczowej masy ciała. zapewniającej oparciu o podstawowy wydatek energetyczny, z uwzględnieniem aktywności fizycznej, tak konstruujemy dietę, aby stopniowo doprowadzać do zmniejszania się masy ciała. Nie jest to zadanie łatwe – wymaga konsekwencji i zaangażowania, zarówno dzieci jak i opiekunów - mówi prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk z Centrum Medycznego Damiana
Kwalifikacja dziecka do leczenia operacyjnego zdarza się rzadko – zazwyczaj wówczas, gdy zawodzą tzw. konwencjonalne metody leczenia. Najczęściej mówimy tutaj o przypadkach w których otyłość bezpośrednio zagraża życiu dziecka.
