Wydłużanie aktywności zawodowej pracowników po 50-tym roku życia należy do priorytetowych działań wszystkich krajów Unii Europejskiej. Zgodnie z założeniami Strategii Lizbońskiej przyjętej przez kraje UE w 2000 r., jednym z celów Unii Europejskiej - z uwagi na aspekty społeczne i ekonomiczne - jest osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata na poziomie nie niższym niż 50%. Jednak zachęcanie rosnącej liczby starszych pracowników do pozostania w zatrudnieniu jest uzasadnione tylko wówczas, gdy równolegle podejmowane są działania zmierzające do utrzymywania zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej pracownika oraz podnoszenia jego kwalifikacji, a także działania ukierunkowane na modyfikację zadań, stanowisk, rytmu i czasu pracy w celu dostosowania ich do zmieniających się wraz z wiekiem możliwości pracownika.Dostosowanie fizycznych warunków pracy do potrzeb pracownika starszego powinno dotyczyć czynników, które są szczególnie źle tolerowane przez osoby starsze:
- ciężkiej pracy fizycznej
- pracy w środowisku gorącym lub zimnym
- pracy zmianowej, nocnej
Zmiany możliwości wykonywania pracy przez pracownika starszego spowodowane są głównie obniżaniem się jego wydolności i sprawności fizycznej oraz niektórych elementów sprawności psychofizycznej (np. spostrzegawczości, szybkości reakcji, sprawności narządów zmysłów). Wszystko to prowadzi do zmniejszenia się z wiekiem zdolności do wykonywania wysiłku fizycznego.
Możliwości wysiłkowe osób starszych są wyraźnie mniejsze niż osób młodych, zwłaszcza w zakresie wysiłków angażujących duże grupy mięśniowe i wówczas, gdy intensywność wysiłku jest duża, a jego wykonanie wymaga używania znacznej siły. Natomiast możliwości wykonywania przez osoby starsze wysiłków angażujących małe grupy mięśni nie obniżają się w sposób tak znaczący.
- Obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego pracowników starszych, związane z wykonywaniem zadań roboczych powinno być o ok. 20 - 40% mniejsze niż pracowników młodszych.
- Pracownicy starsi mogą bez przeszkód wykonywać czynności związane w wykorzystaniem małych grup mięśniowych, czyli np.: prace montażowe.
- Niewielkie różnice w dokładności sterowania pomiędzy młodymi i starszymi predysponują pracowników po 45 roku życia do wykonywania czynności z mniejszym obciążeniem, ale wymagających większej dokładności. W tego typu pracach mogą one z powodzeniem zastępować młodszych pracowników.
U starszych osób pogarsza się także tolerancja gorąca, co jest szczególnie widoczne podczas wykonywania pracy fizycznej w warunkach ekspozycji na wysoką temperaturę. Osoby starsze są również bardziej wrażliwe na zimno niż osoby młode. Przyczyną tego stanu jest większa u nich utrata ciepła w warunkach ekspozycji na zimno.
- Pracownicy starsi powinni być szczególnie wnikliwie badani przed dopuszczeniem do pracy w środowisku gorącym.
- Należy ograniczać ekspozycję na gorąco pracowników starszych.
- Należy zwracać szczególną uwagę na ilość przyjmowanych napojów przez osoby starsze podczas pracy w środowisku gorącym.
Kolejnym czynnikiem gorzej tolerowanym przez pracowników starszych jest praca zmianowa, zwłaszcza praca nocna. System zmianowy z pracą nocną zaburza relacje czasowe różnych procesów rytmicznych pracownika niezależnie od wieku. Starzenie się obniża zdolności adaptacyjne, w związku z czym nie zaleca się pracy trzyzmianowej dla żadnego pracownika powyżej 45 roku życia.
Przebieg opisanych zmian jest bardzo zindywidualizowany i nie pozwala na generalizowanie wniosków na całą populację osób w wieku 45-65 lat. Ponadto wielu pracowników starszych kompensuje ewentualne zmiany fizjologiczne doświadczeniem nabytym po wielu latach pracy, stąd ich efektywność pracy zmienia się w niewielkim stopniu.
Nie należy jednak zapominać, że u osób starszych większa jest częstość występowania chorób, głównie układu krążenia, oddechowego i mięśniowo-szkieletowego. Natomiast wymagania, jakie stawia wykonywana praca zawodowa, o ile nie następuje zmiana stanowiska, najczęściej pozostają takie same bez względu na wiek pracownika. To sprawia, że wraz z wiekiem może wzrastać rzeczywiste obciążenie pracą.
Dlatego też w pełni uzasadnione jest zindywidualizowane podejście i zmiana wymagań pracy w stosunku do pracowników starszych, m.in. poprzez zmianę stanowiska lub organizacji pracy. Działania te, podjęte w odpowiednim momencie życia zawodowego pracownika, powinny być podstawowym elementem nie tylko w systemach zarządzania wiekiem, ale w ogóle w systemach zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach - między innymi dlatego, że jednym z podstawowych warunków zachowania dobrej zdolności do pracy jest utrzymanie przez cały okres aktywności zawodowej pracownika równowagi pomiędzy wymaganiami pracy a jego indywidualnymi możliwościami. Istnieje wiele prac, które stanowią nadmierne obciążenie dla pracownika starszego, ale też i takie, które - jak w przypadku prac w szczególnym warunkach - nie powinny być wykonywane przez tego samego pracownika przez cały okres zatrudnienia. Przeniesienie pracownika na inne stanowisko, mniej go obciążające lub stawiające przed nim mniejsze wymagania, pozwoli mu na zachowanie dobrego stanu zdrowia, kontynuowanie pracy w zadawalających warunkach, a także zapobiega wcześniejszemu wykluczeniu z grupy osób aktywnych zawodowo.
dr med. Joanna Bugajska
