Rodzaj ćwiczeń to dokładny opis czynności wraz z zalecanym schematem rozkładu w czasie ze szczególnym zaznaczeniem, jak długo ma trwać każde ćwiczenie oraz przerwa na wypoczynek w przypadku ćwiczeń przerywanych. Intensywność można określić w kategoriach względnych lub bezwzględnych. Częstotliwość ćwiczeń określa się jako liczbę sesji w tygodniu. Czas trwania poszczególnych ćwiczeń podaje się w minutach lub godzinach.
Dawka i cel
Poszukując najskuteczniejszego schematu i dawki ćwiczeń w przewlekłym lub nawracającym bólu krzyża musimy pamiętać o pewnych podstawowych zasadach. Jedną z nich jest specyficzność treningu. Oznacza ona, że efekt treningu jest swoisty dla docelowych struktur anatomicznych i związany z dawką wysiłku. Uzyskuje się go jedynie w strukturach uczestniczących w treningu. Przy zwiększonej intensywności treningu, efekt także jest większy, chyba że dojdzie do przeciążenia a w konsekwencji do urazu przeciążeniowego. Ponadto efekt treningu jest swoisty dla jego rodzaju. Trening siłowy nie zwiększa w sposób istotny wytrzymałości i odwrotnie. Z kolei jeszcze inne techniki potrzebne są do ćwiczenia koordynacji i określonych umiejętności. Dlatego przy ocenie skuteczności programu ćwiczeń w bólach kręgosłupa trzeba mieć na względzie rodzaj stosowanych ćwiczeń i ich teoretycznie możliwe efekty. Oczekiwania, by ćwiczenia typu aerobowego wywarły istotny wpływ na masę mięśni grzbietu, maksymalną siłę, koordynację i wytrzymałość byłyby nierealistyczne, ponieważ tego typu ćwiczenia usprawniają w większym stopniu układ sercowo - naczyniowy niż mięśnie grzbietu.
Przeprowadzono kilka badań nad swoistością i częstością treningu i braku treningu dla siły okolicy lędźwiowej. Niska częstotliwość treningu - raz w tygodniu - przy użyciu specjalnych przyrządów do ćwiczeń kręgosłupa stanowiła skuteczny bodziec rozwijający siłę wyprostu okolicy lędźwiowej. Jest to jednak oczywiste, że wyższa częstotliwość daje korzyści co najmniej także w zakresie wytrzymałości i koordynacji. Siłę izometrycznego wyprostu lędźwiowego można utrzymać po zakończeniu programu przy zredukowanej częstotliwości ćwiczeń - efekt ten może dawać już jeden trening miesięcznie. Główny problem polega jednak na tym, że w przypadku braku treningu po przywróceniu sprawności, efekty osiągnięte np. w zakresie maksymalnej siły znikną w ciągu kilku miesięcy. Dlatego utrzymanie optymalnej czynnościowej sprawności fizycznej wymaga trwałych zmian nawyków w dziedzinie aktywności fizycznej oraz innych elementów stylu życia.
| ćwiczenia aerobowe | ćwiczenia wzmacniające | ćwiczenia mięśni grzbietu | izolowane, kontrolowane ćwiczenia kręgosłupa | |
| metoda | marsz,jogging,aerobik itp. | ćwiczenia z oporem | ćwiczenia z oporem | obciążenie skierowane na kręgosłup, |
| skutki |
ogólna sprawność poprawa utlenowania |
ogólna sprawność | siła mięśni grzbietu | poprawa kondycji i kontroli pracy tułowia |
| ostry ból kręgosłupa | czas trwania 0-7 tyg. |
| nawracający (ostry lub przewlekły) ból krzyża | nawrót minionego lub zaostrzenie utrzymującego się bólu |
| podostry ból krzyża | 7 tyg. do 3 m-cy (6 tyg. do 6 m-cy) |
| przewlekły ból krzyża | czas trwania > 3 m-cy (>6 m-cy) |
W różnych krajach i regionach używa się różnych definicji bólu kręgosłupa. Najszerzej stosowane są jednak:
Ostry ból krzyża. Istnieją uzasadnione dane świadczące, iż w leczeniu ostrego bólu krzyża ćwiczenia nie są skuteczniejsze niż zwykła, codzienna aktywność. Należy ograniczyć leżenie w łóżku do minimum i jak najszybciej podjąć normalny tryb życia. Przy przedłużających się dolegliwościach mało obciążające ćwiczenia aerobowe zapobiegną zniedołężnieniu wynikającemu z bezruchu a ćwiczenia wytrzymałościowe można podjąć w ciągu dwóch tygodni od zachorowania. W takiej sytuacji pomocne są również ćwiczenia wzmacniające mięśnie grzbietu o stopniowo wzrastającej intensywności.
Podostry ból krzyża. Istnieją dane wskazujące, że w tej grupie pacjentów stopniowo rozszerzany program aktywizacji wspólnie z terapią behawioralną ma przewagę nad tradycyjnym leczeniem bólów krzyża włącznie z tradycyjną fizykoterapią. Na tym etapie szczególnie ważne jest zapobieganie utrwaleniu się bólu.
Przewlekły ból krzyża. W tej grupie pacjentów notuje się istotną poprawę zarówno subiektywną jak i obiektywną w zakresie funkcji skorelowaną z ćwiczeniami - zarówno w postaci przewlekłej jak i subchronicznej. Ćwiczenia poprawiają siłę mięśniową i wytrzymałość, a przy tym powodują zmniejszenie bólu i stopnia niesprawności. Ponadto pod wpływem rehabilitacji z nastawieniem na przywrócenie sprawności poprawia się kontrola psychomotoryczna. Udokumentowano też wzrost pod wpływem ćwiczeń masy mięśniowej. Są też doniesienia o dobrych rezultatach schematów terapeutycznych wykorzystujących ćwiczenia w celu możliwości powrotu do pracy.
Przewlekły ból krzyża powodujący inwalidztwo. Jeśli przewlekły ból krzyża prowadzi do wcześniejszego przejścia na emeryturę lub powtarzających się długotrwałych okresów niezdolności do pracy, można uznać, że powoduje on inwalidztwo. Co do wyników terapii odnoszących się do procentu pacjentów z tej grupy, którzy wracają do pracy, istnieją kontrowersje między Stanami Zjednoczonymi, a Skandynawią. Powrót do pracy pacjenta z przewlekłym bólem krzyża w krajach o wysoko rozwiniętym systemie pomocy socjalnej i wysokimi wskaźnikami bezrobocia jawi się zadaniem niemal niewykonalnym. Wydaje się, że potrzebna jest przede wszystkim wczesna rehabilitacja - preferowana w nawracającej lub podostrej fazie choroby - jako profilaktyka przechodzenia obu tych faz w trwałe inwalidztwo.
Nawracający ból krzyża. Wiele badań wskazuje, że dolegliwości bólowe krzyża mają naturalną tendencję do fluktuacji, tj. ich nasilanie zmienia się w czasie. Każdy nawrót zwiększa prawdopodobieństwo następnego, zaś przebycie epizodu bólu krzyża jest silnym czynnikiem ryzyka kolejnego epizodu. Na ból krzyża co najmniej raz w roku cierpi mniej więcej połowa populacji krajów uprzemysłowionych. Wiele z tych osób mogłoby odnieść korzyści z wczesnej interwencji zapobiegającej utrwalenie się bólu. Momentem alarmującym powinna być kolejna niezdolność do pracy spowodowana bólem krzyża.
