Odchylenie występuje w trzech płaszczyznach:
- czołowej - kręgosłup wygina się w bok: w prawo lub w lewo,
- strzałkowej - pogłębia się wygięcie kifozyczne lub lordotyczne,
- poprzecznej - następuje rotacja (obrót) kręgów, co prowadzi do powstania garbu.
zdjęcie- źródło: elektronik.edu.pl
Skoliozę uważa się za schorzenie ogólnoustrojowe, gdyż powoduje ona niekorzystne zmiany w układzie ruchu, układzie krążeniowo-oddechowym, w sprawności i wydolności fizycznej i w różnych narządach wewnętrznych.
W zależności od stopnia zawansowania zmian wyróżniamy następujące stadia skoliozy:
- postawa skoliotyczna - jest to wstępne stadium wady. Występuje asymetria ustawienia barków i łopatek, niesymetryczne są także trójkąty talii, ale nie ma jeszcze bocznego skrzywienia kręgosłupa lub jest ono niewielkie. Napięciem mięśni można uzyskać pełną korekcję postawy;
- skolioza I stopnia - jest to skrzywienie, którego kąt dochodzi do 30 stopni (wg Cobba). Zmiany dotyczą układu mięśniowo-więzadłowego bez zniekształceń kostnych. Możliwa jest korekcja bierna skrzywienia i to całkowita, natomiast korekcja czynna znaczna (prawie całkowita);
- skolioza II stopnia - to skrzywienie o wartościach kątowych 31-60 stopni. Występują zmiany strukturalne w kręgach i krążkach międzykręgowych. Kręgosłup ulega zrotowaniu, co objawia się garbem żebrowym (lub wałem mięśniowym przy skrzywieniach w odcinku lędźwiowym). Korekcja czynna nie daje efektów, a bierna - niewielkie;
- skolioza III stopnia - jest skrzywieniem o kącie przekraczającym 60 stopni z daleko posuniętymi zmianami strukturalnymi: sklinowaceniami i torsją kręgów, deformacjami żeber i miednicy. Skrzywienie nie koryguje się.
Pod względem przyczyn powstawania skoliozy dzielą się na (klasyfikacja Cobba):
- skoliozy funkcjonalne (wady postawy, asymetrie kończyn, skrzywienia reflktoryczne, bólowe itp.),
-
skoliozy strukturalne:
a ) kostnopochodne,
b ) nerwopochodne,
c ) mięśniopodobne,
d ) idiopatyczne - występujące najczęściej i stanowiące 80-90% wszystkich skolioz
Przyczyny powstawania skoliozy idiopatycznych są nieznane. Niewiele przemawia za tym, że zmiany w obrębie układu mięśniowego są pierwotną przyczyną. Jednakże towarzyszące skoliozie zaburzenie równowagi mięśniowej przyczynia się niewątpliwie do postępu skrzywienia. Powstaje obraz dystonii mięśniowej (stąd częsta nazwa skolioz idiopatycznych - skoliozy dystoniczne). Nieznana przyczyna powstania skolioz zmusza do leczenia objawowego. Ogranicza się ono do przeciwdziałania widocznym skutkom choroby. W postępowaniu leczniczym dąży się do wyprostowania kręgosłupa.
Gimnastyka korekcyjna zajmuje się tylko mniej zaawansowanymi postaciami skoliozy. Jej domeną powinny być postawy skoliotyczne i skoliozy pierwszego stopnia. Bardziej zaawansowane przypadki wymagają postępowania rehabilitacyjnego.
Korygowanie bocznych skrzywień kręgosłupa powinno obejmować:
-
Uświadomienie dziecku i rodzicom obecności wady i wynikających z tego zagrożeń
Najważniejszym celem jest przekonanie i zachęcenie dziecka do podjęcia trudu pracy korekcyjnej. Dziecko powinno stać się podmiotem procesu korekcyjnego, a nie przedmiotem poddanym korekcyjnej "obróbce". Także rodzice powinni aktywnie włączyć się do walki o poprawę postawy ciała swojego dziecka, zapewniając mu optymalne, sprzyjające korekcji wady warunki życia. -
Ustalenie i zapewnienie optymalnych warunków toru środowiskowego
Obejmuje ono:
- nie przeciążanie dziecka nauką i pracą,
- zapewnienie odpowiednich warunków pracy (biurko, krzesło, ławka szkolna, oświetlenie),
- zapewnienie odpowiedniej ilości i warunków snu,
- prawidłowe odżywianie,
- ćwiczenia korekcyjne w domu. - Rozciąganie mięśni przykurczonych Likwidacja przykurczów mięśniowych ma umożliwić dziecku przyjęcie postawy poprawnej. W bocznych skrzywieniach kręgosłupa dochodzi do asymetrii napięć mięśni przykręgosłupowych strony prawej i lewej. Mięśnie jednej strony ulegają osłabieniu, pozwalając kręgosłupowi na skrzywienie, mięśnie strony przeciwnej mają tendencję do przykurczu, powodując utrwalenie skrzywienia. (Omówienie to jest w założeniu nie precyzyjne. W rzeczywistości proces ten jest bardziej skomplikowany.) W postępowaniu korekcyjnym ze skoliozami można stosować ćwiczenia symetryczne i asymetryczne. W ćwiczeniach asymetrycznych dąży się do wygięcia kręgosłupa w stronę przeciwną do istniejącego skrzywienia. Zyskuje się przez to pełną korekcję lub hiperkorekcję, ale ćwiczenia asymetryczne kryją w sobie pewne trudności: mogą powodować pogłębienie skrzywień kompensacyjnych - wtórnych, a także wymagają indywidualnego ustawienia każdego dziecka i kontroli utrzymywania pozycji asymetrycznej w czasie ćwiczeń.W gimnastyce korekcyjnej, gdzie jeden instruktor ćwiczy z grupą 10-15 dzieci, kontrola taka jest praktycznie niemożliwa. Z tego względu ćwiczenia asymetryczne powinny być stosowane w rehabilitacji, gdzie jest możliwość ćwiczeń indywidualnych. W zajęciach gimnastyki korekcyjnej zapobieganie przykurczom i ewentualne rozciąganie ich najlepiej osiągnąć przez elongację, czyli wydłużanie kręgosłupa. Stosując elongację uzyskuje się skorygowanie skrzywienia kręgosłupa niezależnie od jego lokalizacji i kierunku, Jest to więc wygodna i bezpieczna forma likwidacji przykurczów i osiągania korekcji w zajęciach zespołowych. Elongacja może być bierna (np. zwis na drabince) oraz czynna ("wyciąganie się", "rośnięcie"). W gimnastyce korekcyjnej powinna dominować elongacja czynna. Elongacja bierna, jakkolwiek korzystna ni powinna być nadużywana, gdyż nie tylko rozciąga mięśnie przykurczone ale i osłabione.
-
Nauka przyjmowania pozycji skorygowanej
Naukę przyjmowania pozycji skorygowanej prowadzi się w sposób podobny jak przy wadach postawy w płaszczyźnie strzałkowej. Rozpoczynamy od pozycji odciążających kręgosłup od ucisku osiowego (leżenia), następnie przechodzimy do ustawienia przy ścianie, potem przed lustrem z kontrolą wzroku i z zamkniętymi oczami z wykorzystaniem czucia głębokiego.
W skoliozach szczególną uwagę należy zwrócić na elongację kręgosłupa, pokrywanie się pionu z linią środkową ciała (bródka, wcięcie mostka, wyrostek mieczykowaty, kresa biała, pępek, środek spojenia łonowego, równa odległość między kłykciami przyśrodkowymi i kostkami przyśrodkowymi). Wymaga się również równego ustawienia barków, łopatek i trójkątów tali. -
Wzmacnianie mięśni osłabionych
Wzmacnianie mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie poprawnej postawy powinno się odbywać w pozycji skorygowanej - w elongacji kręgosłupa. Wzmacniane są głównie mięśnie prostownika grzbietu, a oprócz niego także mięśnie ściągające łopatki, mięśnie pośladkowe i mięśnie brzucha. Wzmacnianie prostownika grzbietu w zajęciach gimnastyki korekcyjnej powinno być realizowane przez ćwiczenia symetryczne. Ćwiczenia asymetryczne wymagają wysokich kwalifikacji prowadzącego i pracy indywidualnej z dzieckiem można polecić w rehabilitacji. Zasady wzmacniania mięśni brzucha i mięśni pośladkowych znajdują się na stronie opisującej korygowanie pleców wklęsłych.
Boczne skrzywienie kręgosłupa, jako wada stwarzająca największe zagrożenie dla zdrowia i wyglądu dziecka, wymaga szczególnej uwagi instruktora, rodziców i lekarza. Ważne jest dokładne rozpoznanie (czy na pewno jest to skolioza idiopatyczna?), wynikające z niego właściwe leczenie i obserwacja progresji skrzywienia we wszystkich płaszczyznach. Zaobserwowane pogorszenie jest sygnałem do podjęcia dodatkowych form leczenia (rehabilitacja, gorsety itp.). -
Utrwalenie nawyku poprawnej postawy
Zadanie to powinno się realizować nie tylko na lekcjach gimnastyki korekcyjnej, lecz również w domu i w szkole. Dziecku powinno się stale przypominać o konieczności korekcji postawy. Coraz dłuższe, kontrolowane przebywanie w postawie poprawnej, możliwe dzięki coraz silniejszym mięśniom postularnym, z czasem doprowadza do automatyzacji odruchu podstawy skorygowanej. Gdy dziecko zaabsorbowane czynnościami dnia codziennego, zabawą czy grą utrzymuje już nową, poprawną postawę, można uważać, że proces korekcji został zakończony.
