Ważne jest, aby spożywać tylko tyle pokarmów ile organizm może przyswoić, np. w przypadku protein jest to ilość 25 - 30 g w czasie 3 - 4 godzin. Wynika stąd wniosek, że lepiej spożywać 4 - 5 posiłków o mniejszej objętości, niż 3 o objętości większej. Z punktu widzenia kulturysty najważniejszym składnikiem odżywiania jest białko (proteina od greckiego słowa proteion). Stanowi ono główny materiał budulcowy mięśni i innych tkanek organizmu. Poza nim istotną rolę w procesach energetycznych odgrywają węglowodany, które aktywizują energię potrzebną do dużych wysiłków.
Tłuszcze są nośnikiem rozpuszczalnych w nich witamin i materiałem energetycznym o bardzo dużej ilości energii (aż 9 Kcal w 1 g. Dla porównania 1 g białka - 4 Kcal, 1 g węglowodanów - 4 Kcal). Witaminy i minerały odgrywają kluczową rolę w metabolizmie i z powodu tego powinny być dostarczane w każdym posiłku. Ogólnie mówiąc dieta kulturysty powinna zawierać następujące elementy:
- Proporcje spożywanych produktów powinny być następujące - 60% węglowodanów, 25% protein, 15% tłuszczów.
- Wyżej wymienione składniki powinny być czerpane spośród 4 głównych grup żywieniowych: mięso i jaja, produkty ziarniste i orzechy, warzywa i owoce, produkty mleczne. Należy zwracać uwagę na to, aby proces przygotowania tych produktów do spożycia był jak najprostszy i najkrótszy.
- Węglowodany zapewniają pokrycie zapotrzebowania organizmu na energię przez bardzo długi okres czasu. Trzeba jednak unikać rafinowanego cukru, czerpać go natomiast z takich naturalnych produktów jak owoce i miód.
- Do każdego posiłku powinny być zastosowane jarzyny i to nie ze względu na dużą ilość witamin ale także przez celulozę w nich zawartą. Ułatwia ona dobre trawienie i wydalanie z organizmu niestrawionych resztek.
- W pożywieniu równocześnie należy dostarczać organizmowi protein pochodzących z mięsa, ryb, drobiu, mleka, protein zawierających wszystkie kluczowe aminokwasy jak i protein o niepełnej równowadze aminokwasowej zawartych w orzechach i roślinach strączkowych. Przeciętnie potrzeba 2 g proteiny na 1 kg masy ciała dziennie, a w wypadku intensywnego treningu nawet 3 g na 1 kg ciała.
- Tłuszcz należy spożywać głównie ze źródeł roślinnych (olej słonecznikowy i sojowy) gdyż zawiera on mniej cholesterolu niż zwierzęcy (masło, smalec).
Zapotrzebowanie organizmu na proteinę zależy od wielu czynników. Głównym z nich jest aktywność ruchowa, wiek, struktura kostna organizmu. Dlatego ważna jest znajomość zawartości białka w podstawowych produktach jak i wielkość wydatkowanej energii w czasie pracy i treningu. Pozwoli to na świadome zaplanowanie posiłków od strony ilościowej i jakościowej.
Białka pełnowartościowe:
- mięso, ryby, wędliny, konserwy rybne i mięsne, drób, podroby
- dziczyzna: zawierają około 15% białka
- jaja: 11% białka
- sery: 20% białka
- mleko: 1-3% białka
- warzywa, ziemniaki i owoce: 1-3% białka
Białka niepełnowartościowe:
- groch, fasola, soja, bób, soczewica: 20% białka
- pieczywo, mąka, makarony, kasze: 8-13% białka
Dla kulturysty ważącego np. 80 kg i trenującego 5-6 razy w tygodniu potrzeba około 140g proteiny dziennie. Nie zawsze taka ilość znajduje się w spożywanych produktach. Wzbogacanie tych produktów w białko wprowadzono na zachodzie tworząc całą gamę specjalnych proszków, granulek, pastylek. Proteina jest istotna w diecie kulturysty, jednak nie stanowi jedynego składnika pokarmowego. Należy pamiętać aby znalazły się w nim obok białek również węglowodany, tłuszcze, witaminy i sole mineralne. Dopiero taka kompozycja diety daje gwarancję prawidłowego rozwoju organizmu i osiągnięcia wysokich wyników.
Preparaty odżywcze
Odżywka jest to skoncentrowane pożywienie, dostarczające organizmowi łatwo przyswajalne składniki pokarmowe, czyli substancje budulcowe, energetyczne i regulujące. Produkowane są następujące koncentraty odżywcze:
- preparaty białkowe, składające się z niezbędnych aminokwasów w odpowiednich proporcjach;
- preparaty węgowodanowe, zawierające łatwo przyswajalne oligosacharydy wzbogacone witaminami (węglowodanowo-witaminowe), solami mineralnymi (węglowodanowo-mineralne) albo jednocześnie witaminami i solami mineralnymi (węglowodanowo-witaminowo-mineralne);
- preparaty mineralne w połączeniu z węglowodanami w formie tabletek lub napoju.
- preparaty witaminowe w połączeniu z węglowodanami w formie tabletek, sypkiej konsystencji lub napoju.
Odżywki stosuje się jako środki uzupełniające normalną dietę w wypadku intensywnych treningów, po zawodach, w trakcie długotrwałych zawodów, przy zmianie klimatu i warunków normalnego odżywiania, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ich deficytu w pożywieniu. Podaż odżywek powinna być dostosowana do dyscypliny sportu, okresu treningowego i specyfiki zawodów. Dawki powinny być obliczone w stosunku do rzeczywistych potrzeb każdego zawodnika. Przedawkowanie jest szkodliwe i może spowodować spadek formy.
Stosowanie odżywek w okresie przygotowawczym
W dyscyplinach siłowych, szybkościowo-siłowych oraz siłowo-wytrzymałościowych (podnoszenie ciężarów, kulturystyka, trójbój siłowy, rzuty, sporty walki) zaleca się stosowanie odżywek białkowych, zawierających 50-90 g białka w 100 g preparatu. Dawkowanie ustala się w zależności od masy ciała i rodzaju odżywki. Przeciętna dawka nie powinna zawierać więcej niż 50 g czystego białka dziennie, rozdzielonego na dwie porcje i przyjmowanego zgodnie ze wskazaniami producenta - przeważnie w trakcie posiłku.
Stosowanie odżywek przed zawodami, w trakcie i po zawodach
Poleca się stosowanie odżywek mineralnych i witaminowych w tabletkach oraz węglowodanowo-mineralnych, węglowodanowo-witaminowych i węglowodanowo-mineralno-witaminowych. Przed zawodami dawkowanie wynosi 25 g preparatu rozpuszczonego w szklance wody. Dawkowanie tabletek mineralnych i witamin zgodnie z zaleceniami lekarza lub. producenta. W trakcie wielogodzinnych zawodów poleca się stosowanie tylko powyższych odżywek rozpuszczanych w wodzie. Dawkowanie indywidualne, w zależności od potrzeb i rodzaju wysiłku — ok.25-100 g preparatu, rozpuszczonego w 200-1000 ml wody. Po zawodach podaje się odżywki, zawierające wszystkie składniki odżywcze, tj. białko (o średniej zawartości białka 20 (100 g preparatu), tłuszcz, węglowodany, witaminy i związki mineralne. Należy w ciągu doby uzupełnić stratę płynów.
