Dlaczego tak ważny jest ruch ? Podczas wysiłku fizycznego w organizmie dokonuje się szereg zmian- zwiększa się zapotrzebowanie mięśni na tlen, materiały energetyczne oraz zwiększa się wydzielanie produktów przemiany materii (metabolitów). Szczególnie korzystne zmiany dokonują się w obrębie układu krwionośnego, oddechowego, kostnego.U osób aktywnych fizycznie zachodzą zmiany strukturalne w obrębie naczyń tętniczych, polegające na zwiększeniu ich wewnętrznej średnicy oraz zmiany czynnościowe polegające na czynnościowo zwiększającej się średnicy naczyń krwionośnych w zależności od zapotrzebowania organizmu na tlen i produkty energetyczne.
Aby zredukować o 30% ryzyko zgonu z powodu choroby naczyń wieńcowych serca, wystarczy każdego dnia przeznaczyć pół godziny na aktywność fizyczną.
Pod wpływem aktywności fizycznej zwiększa się ponadto liczba naczyń włosowatych w mięśniach co sprzyja usprawnieniu zaopatrywania tkanek w tlen i produkty odżywcze. Istnieje wyraźny związek pomiędzy nasileniem czynności oddechowej i czynności układu krążenia. Zużycie tlenu wzrasta ze wzrostem wydatkowania przez organizm energii, zależy od masy tkanek aktywnych metabolicznie i zdolności wykorzystania przez tkanki procesów aerobowych (utleniania substratów energetycznych) jako źródła energii. Pobieranie tlenu w czasie wysiłku fizycznego jest mniejsze u kobiet w porównaniu z mężczyznami średnio o 20- 30%. Przyczyny tego faktu tkwią w mniejszych rozmiarach serca, mniejszej objętości krwi krążącej i mniejszej zawartości hemoglobiny u kobiet niż u mężczyzn. Wysiłek fizyczny, z powodu większego zapotrzebowania organizmu na tlen i produkty energetyczne, sprzyja lepszemu ukrwieniu poszczególnych narządów aktywnych w czasie wykonywania ćwiczeń. Konsekwencją tego faktu jest zwiększenie masy i stopnia mineralizacji kości. Może być to zatem skuteczną metodą w zapobieganiu osteoporozie.
Zmiany rozwijające się w organizmie pod wpływem systematycznie powtarzanej aktywności fizycznej mają charakter adaptacyjny. Oznacza to, że sukcesywnie zwiększa się zakres wysiłku jakiemu organizm może sprostać. Nie należy zapominać, że zmiany dokonujące się na poziomie biochemicznym i fizjologicznym mają bezpośredni związek ze stanem zdrowia. Zwiększona aktywność ruchowa może również prowadzić do zmian w wydzielaniu i działaniu hormonów. Przykładem jest wpływ treningu na wydzielanie i stężenie we krwi insuliny. Zmniejszenie wydzielania tego hormonu pod wpływem aktywności ruchowej ma doniosłe znaczenie fizjologiczne- zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy i nadciśnienia.
[-------]
Wysiłek fizyczny sprzyja również utracie tkanki tłuszczowej przy jednoczesnej ochronie zasobów białkowych organizmu. Ułatwia utrzymywanie bilansu energetycznego w stanie równowagi, modyfikuje wewnątrzustrojową dystrybucję składników odżywczych pochodzących ze spożywanych produktów. W przypadku wielu osób przemiana materii może być zwiększona o 10% przez 48 godzin od zakończenia aktywności fizycznej. Przykładowo, po wykonaniu jakiegoś programu ćwiczeń, nawet jeśli dana osoba siedzi i ogląda telewizję, jej ciało nadal zużywa większą niż zwykle ilość kalorii.
Pozytywny wpływ aktywności fizycznej przejawia się ponadto w sferze psychologicznej- prowadzi do zmniejszenia lęku, głębokości stanów depresyjnych, poprawy snu, subiektywnej oceny samopoczucia.
Aktywność fizyczna poprawia stan zdrowia na różne sposoby, pomaga też organizmowi w lepszym wykorzystaniu kalorii, co z kolei pomaga w obniżaniu masy ciała i utrzymaniu pożądanej wagi. Może ona prowadzić do wzrostu podstawowej przemiany materii, zmniejsza apetyt oraz pomaga w redukcji masy tłuszczowej ciała.
Korzyści
Aktywność fizyczna poprawia stan zdrowia na różne sposoby:
- zmniejsza czynność mięśnia sercowego,
- obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych,
- zwiększa ilość masy kostnej,
- chroni przed osteoporozą,
- nasila spalanie kalorii,
- sprzyja obniżeniu masy ciała i utrzymaniu pożądanej wagi,
- prowadzi do wzrostu podstawowej przemiany materii,
- zmniejsza apetyt,
- pomaga w redukcji masy tłuszczowej ciała.
Wpływ aktywności fizycznej na układ krążenia
Wysiłek fizyczny powoduje mobilizację organizmu, przejawem jej są m.in. zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia. Spośród różnych czynności szczególnie doniosłą rolę odgrywa:
- zaopatrywanie tkanek w tlen oraz transport dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku,
- dystrybucja energii cieplnej i ochrona organizmu przed przegrzaniem,
- transport substratów energetycznych z tkanki tłuszczowej i wątroby do mózgu i mięśni,
- transport metabolitów z tkanek,
- transport hormonów i innych związków biologicznie czynnych.
Przebieg tych czynności determinuje zdolność człowieka do wykonywania wysiłku fizycznego, tzn. warunkuje jego intensywność oraz czas trwania. Zintegrowana reakcja układu sercowo- naczyniowego na obciążenie organizmu powoduje zwiększenie ogólnego przepływu krwi oraz redystrybucję, która zapewnia dostateczny dopływ krwi do tych tkanek, w których zwiększa się metabolizm. Zapotrzebowanie mięśni na tlen zależy od intensywności procesów utleniania, które się tam dokonują, te natomiast są podyktowane intensywnością wykonywanego wysiłku fizycznego.
Aktywność fizyczna a kalorie
Organizm posiada pewne zasoby energetyczne, dzięki którym możliwe jest funkcjonowanie organizmu, w tym również angażowanie się w aktywność fizyczną. Spożywane produkty stanowią źródło substratów energetycznych, które kumulują się w organizmie w różnych ilościach. Najbardziej liczne są zasoby tłuszczowe, przewyższają nawet ilość węglowadanów. Najłatwiej dostępne są węglowodany ponieważ wszystkie tkanki mogą je wykorzystywać natomiast nie wszystkie tkanki mają zdolność wykorzystywania kwasów tłuszczowych. Mechanizmy regulujące metabolizm poszczególnych rodzajów substratów decydują o kolejności w jakiej poszczególne zasoby energetyczne będą poddawane utlenianiu. Najbardziej korzystne dla organizmu jest wykorzystywanie w pierwszej kolejności rezerw tłuszczowych. Wśród czynników stymulujących utlenianie tłuszczów znajdują się dostępność tlenu oraz szybkość zużycia energii. Aktywność fizyczna może zatem spowodować wzrost tempa metabolizmu kwasów tłuszczowych, przyczyniając się tym samym do zredukowania tkanki tłuszczowej. Doniosłe znaczenie ma fakt, utrzymywania się nasilonego tempa przemiany materii jeszcze przez 48 godzin po zakończeniu wysiłku. Jest to związane z działaniem hormonów wydzielanych w czasie wysiłku, m.in. insuliny. Stężenie tego hormonu zmniejsza się w czasie długotrwałej aktywności fizycznej nawet o 20- 30%. Skutkiem tego jest zmniejszenie zużycia glukozy przez niektóre tkanki, np. tłuszczową co pozwala na zaoszczędzenie tego substratu na potrzeby mózgu i mięśni pracujących.
mgr Dariusz Kowalczyk
specjalista rekreacji ruchowej
