Ajurweda to najstarszy na świecie system medyczny i filozoficzny, wywodzący się ze starożytnych Indii, z przed pięciu tysięcy lat.
Ajurweda to medyczno-metafizyczna życiowa wiedza o uzdrawianiu, matka wszelkiej sztuki leczenia i jednocześnie filozofia sztuki życia, której istotą jest świadome dążenie człowieka do pełnej równowagi na poziomie ciała, ducha i umysłu. Jest to system filozoficzny zajmujący się naturą, celem i sensem ludzkiego życia. Obejmuje metafizykę i fizykę (obecnie można się odnieść do zasad fizyki kwantowej), zdrowie i chorobę, szczęście i smutek. W wedyjskiej wiedzy celem życia jest samopoznanie lub samospełnienie tj. realizacja boskiej świadomości i wyrażanie tej boskości w codziennym życiu.
W założeniach medycyny ajurwedyjskiej człowiek stanowi jedność z kosmosem (wszechświatem). Ludzki organizm to zatem mikrokosmos, który jest odzwierciedleniem makrokosmosu i jednocześnie w nim się zawiera. W wymiarze kosmicznym wszystko pozostaje w dynamicznej równowadze. Najistotniejszym czynnikiem we Wszechświecie jest ruch. Stąd też pierwszym żywiołem, jak też podstawową energią konstytucji organicznej jest powietrze, forma ruchu. Ruch jest pierwiastkiem przynależnym do każdego następnego żywiołu w porządku emanacji. Dlatego też medycyna ajurwedyjska skupia się bardziej na przepływie, czyli ruchu prany w ciele, a więc energii witalnej, jeszcze inaczej definiowanej jako funkcyjność poszczególnych narządów i ich wzajemnych relacji. Stąd wynika zróżnicowanie tego systemu medycznego w stosunku do systemu zachodniego, gdzie z kolei bardziej koncentruje się na narządach anatomicznych, bez ich wzajemnych powiązań a tym bardziej bez uwzględniania ich treści energetycznej. Inny ważny, a z goła odmienny punkt medycyny a. to odniesienie zaburzeń organizmu do poziomu emocji. Różne emocje mają wpływ na funkcjonowanie poszczególnych narządów. Weźmy np. emocję typu gniew, agresja, która pielęgnowana przez długi okres może przynieść poważne dolegliwości wątroby
i pęcherzyka żółciowego. Ale to też funkcjonuje odwrotnie: uszkodzenie wątroby może powodować wzmaganie się emocji gniewu. Jest to relacja na zasadzie wzajemnego rezonansu: emocja - dysfunkcja organu, organ-emocja.
Najbardziej fascynująca w medycynie ajurwedyjskiej wydaje się jej wnikliwość
w badaniu związków między zaburzeniami w organizmie a ich przyczynami. Bardzo poważnie traktuje się wpływ takich elementów jak warunki klimatyczne, środowiskowe, styl życia, odżywianie, rytm snu i wypoczynku, ich ilość i jakość, aktywność fizyczna, stan psychiczny, ogólna sytuacja życiowa pacjenta. Te elementy to jednocześnie potencjalne przyczyny zaburzeń zdrowotnych. Na nasz stan zdrowia w niemalże 80% wpływa dieta. Wniosek taki, że najczęściej to my sami jesteśmy odpowiedzialni za nasz stan zdrowia. Dla człowieka zachodu takie podejście do zdrowia wydaje się niemalże abstrakcyjne i jest trudne do zaakceptowania.
Medycyna Ajurwedyjka należy do systemu profilaktyki zdrowotnej, jest zatem medycyną edukacyjną, zapobiegawczą. Wychodzi ona z założenia, że świat został stworzony doskonały i nic nie należy ulepszać a jedynie żyć w zgodzie z prawami natury. Lekarz ajurwedyjski jest więc w pewnym sensie nauczycielem i przewodnikiem duchowym.
[-------]
Główne pojęcia w medycynie ajurwedyjskiej
Podstawowym założeniem medycyny ajurwedyjskiej jest, że wszystkie organiczne i nieorganiczne substancje są złożone z pięciu podstawowych elementów: przestrzeni, powietrza, ognia, wody i ziemi. Caraka, wychodzącz pozycji filozofa przedstawia je jako pierwiastki rzeczywistości, które stanowią przyczynę tworów ostatecznych. Wskazuje zarazem, że wszystkie elementy zjawiskowego świata u swej podstawy maja tę samą strukturę energetyczną,
a zatem są wszechobecne i wszechprzenikliwe. Są więc jednym. Tak więc w odniesieniu do medycyny Caraka stwierdza, że dla pięciu narządów zmysłów tj. organów cielesnych (uszy, skóra, oczy, język, nos) istnieje pięć przedmiotów poznania zmysłowego (dźwięk, ruch, wzrok, smak oraz zapach), które stanowią zarazem cechy (guna) poszczególnych pięciu żywiołów. Przedstawia się to następująco: zasada przestrzeni (akasha), pierwszy z żywiołów, ma tylko dźwięk (pierwszy święty dźwięk OM, wg biblijnych zapisów "najpierw było słowo"), a więc tylko jedną cechę. Każdy następny żywioł ma właściwą sobie cechę oraz cechy żywiołów poprzedzających go w porządku emanacji. I tak żywioł wiatru (vata, vayu), drugi z żywiołów ma cechę żywiołu przestrzeni, którą jest dźwięk
i właściwą sobie cechę dotyku. Ostatni z kolei żywioł ziemi (prithivi) ma pięć cech wszystkich pięciu żywiołów. Zatem każdy z żywiołów zawiera się
w odpowiadającym mu narządzie zmysłu (np. organ słuchu - ucho) oraz jego przedmiocie poznania zmysłowego (dźwięk). Dochodząc do sedna stwierdzamy za Caraką, że narządy i przedmioty zmysłów, są tworami i zarazem cechami żywiołów. Wszystkie te elementy są ujmowane jako nierozdzielne. Każdy człowiek jest więc złożony z pięciu podstawowych elementów, żywiołów, co nie kwestionuje jego unikalności i jednostkowości. Ta jednostkowość jest skutkiem wzajemnych oddziaływań danych elementów układu, a więc też kombinacji energetycznej występującej w człowieku pod postacią energii vaty, pitty i kaphy.
Równoważenie trzech energii - vata, pitta, kapha
System medycyny ajurwedyjskiej opiera się na założeniu, że we wszystkim, co istnieje przejawia się energia, zwana w sanskrycie praną. Prana jest siłą życiową i przenika Wszechświat przejawiając się jak już wspomniano w pięciu żywiołach: przestrzeni, powietrzu, ogniu, wodzie
i ziemi. W człowieku prana występuje pod postacią zróżnicowanej energii vaty, pitty i kaphy, które stanowią aktywne odzwierciedlenie wspomnianych pięciu żywiołów. Każdy z nas ma niepowtarzalną kombinację tych trzech energii, a zatracenie równowagi pomiędzy nimi jest przyczyną każdej dolegliwości.
Według Ajurwedy w momencie zapłodnienia zostajemy wyposażeni w pewien energetyczny kod genetyczny (prakriti) i niepowtarzalną konstytucję ciała, energię przejawiającą się w ludzkim organizmie w trzech różnych postaciach: vata, pitta i kapha. Wszelkie zaburzenia, a w ich następstwie choroby biorą się z zachwiania równowagi energetycznej ciała, a więc z nadmiaru bądź z niedoboru tych energii, co z kolei w fizycznym wymiarze powoduje brak właściwej czynności komórkowej w organiźmie. Prakriti kieruje osobniczymi reakcjami tak umysłowymi jak i fizjologicznymi. Oznacza to, że każdy typ konstytucjonalny wykazuje osobnicze predyspozycje do zaburzeń, jak choćby niedowagi czy nadwagi. Według Ajurwedy istnieje siedem typów ciała. Ciała jednorodne, z przeważającą energią vata, pitta lub kapha. Typy dwoiste, gdzie niemalże w równej mierze występują vata-pitta, pitta-kapha lub kapha-vata. Bardzo rzadko wszystkie trzy doshe występują w równych proporcjach.
Vata jest odpowiednikiem żywiołu przestrzeni i powietrza oraz biologiczną energią wszelkiego ruchu w ciele, pitta, energią ognia i odpowiada za metabolizm, natomiast kapha jest energią wody i ziemi, odpowiadającą za konstrukcję ciała. Te trzy doshe (energie)- vata, pitta i kapha - są więc aktywnymi postaciami pięciu żywiołów. Kierują one wszystkimi funkcjami biologicznymi i psychicznymi ciała, ducha i świadomości (umysłu). Sterują naszymi pierwotnymi upodobaniami do niektórych smaków, pokarmów, warunków klimatycznych, gorąca i zimna, pewnych typów zachowań (bardziej lub mniej aktywnych, spontanicznych). To od nich niejako zależą cechy naszego charakteru, fizjologii i ogólnie wyglądu zewnętrznego.
Ajurweda to system holistycznej medycyny naturalnej. Ajurwedyjska wiedza medyczna ujmuje człowieka holistycznie i dotyczy każdego aspektu ludzkiego życia, koncentrując się na zapobieganiu chorobie, a gdy do niej dojdzie usuwaniu jej źródła, a nie jej objawów. Zgodnie z ajurwedyjską definicją zdrowia, pełne zdrowie nie opiera się jedynie na braku wyraźnych symptomów chorobowych, lecz stanowi stan absolutnie dobrego samopoczucia w całej swojej istocie. Medycyna ajurwedyjska nie zajmuje się pojedynczym organem, lecz traktuje ciało jako całość. Jej istotą jest pełne wyzdrowienie, a nie tymczasowa ulga.
