Na czym polega trawienie? Wiedza w pigułce

Na czym polega trawienie? Podstawowe informacje

Trawienie to złożony, wieloetapowy proces enzymatycznego rozkładu wielkocząsteczkowych substancji pokarmowych na substancje drobnocząsteczkowe – czyli takie, które mogą zostać przyswojone przez organizm i wchłonięte przez błony komórkowe.

Enzymy trawienne są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesu trawienia. Wytwarzane są przez gruczoły trawienne. Glukozydazy odpowiedzialne są za trawienie węglowodanów. Należą do nich przede wszystkim amylazy, a produktem końcowym procesu chemicznego są w tym wypadku cząsteczki glukozy. Peptydazy trawią białko, a produktem końcowym tego procesu są aminokwasy. Lipazy natomiast trawią tłuszcz, a produktem końcowym są tu monoacylooglicerol, kwasy tłuszczowe i glicerol. W trawieniu tłuszczów bierze udział również wytwarzana przez wątrobę żółć ¹.

Etapy trawienia – od jamy ustnej do dwunastnicy

Wstępne trawienie pokarmu odbywa się już w jamie ustnej. Rozdrobniony przez zęby pokarm poddany jest działaniu amylazy ślinowej oraz lipazy językowej. Amylaza ślinowa rozkłada wielocukry (np. skrobię) na krótsze łańcuchy polisacharydowe i dwucukier (maltozę). Proces ten trwa aż do dezaktywacji amylazy ślinowej w niskim odczynie pH. W żołądku więc trawienie węglowodanów nie zachodzi ²,³.

W żołądku natomiast rozpoczyna się trawienie białek. Komórki gruczołów błony śluzowej żołądka wydzielają pepsynogen, który jest nieczynnym jeszcze enzymem, ulegającym aktywacji w obecności kwasu solnego – czyli głównego składnika soku żołądkowego. W ten sposób powstaje pepsyna, która rozbija białka na krótsze łańcuchy polipeptydowe ⁴,⁵.

W żołądku następuje także pierwszy etap trawienia tłuszczy. Tłuszcze ulegają rozkładowi pod wpływem lipazy żołądkowej, jednak w kwaśnym środowisku żołądka jej działanie jest ograniczone. Jedynie niewielka część tłuszczów ulega tu strawieniu (np. tłuszcz mleka)⁶.

Kolejny etap trawienia następuje w dwunastnicy – pierwszym odcinku jelita cienkiego. Tutaj trafiają enzymy produkowane przez trzustkę – trypsyna, chymotrypsyna i elastaza – które odpowiadają za dalsze trawienie białek. Trzustka wytwarza również lipazy, które trafiają do dwunastnicy, a odpowiadają za trawienie tłuszczów. Trawienie tłuszczów jest jednak bardziej skomplikowane i nie wystarczają do niego enzymy – proces ten wymaga emulgacji, czyli rozbicia dużych cząsteczek tłuszczy na mniejsze. Odpowiada za nią żółć dostarczana do dwunastnicy przez drogi żółciowe z wątroby ⁷,⁸.

Trawienie – funkcje jelit

Rozbity na drobne cząsteczki pokarm trafia z dwunastnicy do dalszych części jelita cienkiego. W jelicie cienkim następuje ostatni etap trawienia. Sok jelitowy zawiera enzymy takie jak proteazy (di- i tripeptydazy), które rozkładają oligopeptydy na pojedyncze aminokwasy. Zasadniczą rolą jelita cienkiego jest jednak wchłanianie substancji odżywczych, które odbywa się poprzez kosmki jelitowe, pokrywające powierzchnię tego organu ⁹,¹⁰.

Ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego jest jelito grube, w którym niestrawione resztki pokarmowe zamieniane zostają w kał i są usuwane. Jednak to nie jedyne funkcje tego odcinka. W jelicie grubym odbywa się też reasorbcja niektórych składników odżywczych, np. witamin K czy B5, czy procesy takie jak fermentacja celulozy, za którą odpowiadają bakterie jelitowe ¹¹.

Ile czasu potrzeba na strawienie pokarmu?

Czas trwania procesu trawienia – od momentu, gdy pokarm trafi do ust aż do usunięcia resztek pokarmowych, zależy zarówno od czynników związanych ze sprawnością przewodu pokarmowego (np. perystaltyki jelit), jak i rodzaju spożytego posiłku i jego obfitości. W żołądku pokarm przebywa średnio 2–4 godziny, aż do momentu wytworzenia z treści pokarmowej i soku żołądkowego miazgi pokarmowej, która powoli przesuwa się w kierunku dwunastnicy. Jednak posiłki obfitujące w białko i tłuszcze mogą zalegać w żołądku znacznie dłużej, w skrajnych przypadkach nawet do 16 godzin. W jelicie cienkim (łącznie z dwunastnicą) pokarm przebywa średnio 3 godziny (od 1 do 6 godzin). Czas przebywania resztek pokarmowych w jelicie grubym jest najbardziej zróżnicowany i może trwać od 1 do nawet 60 godzin (tutaj mówimy już o zaparciu)¹².

Układ pokarmowy potrzebuje średnio doby, aby wchłonąć składniki potrzebne do funkcjonowania i usunąć z organizmu niestrawione, niepotrzebne elementy. Im posiłek jest obfitszy oraz bogatszy w tłuszcze i białko, tym dłużej pozostaje w żołądku. Produkty lekkostrawne przechodzą proces trawienia szybciej i nie powodują skutków ubocznych, które są wyraźne, gdy organizm wkłada duże pokłady swej energii w proces trawienia (stąd właśnie uczucie senności po ciężkostrawnym posiłku). Do produktów lekkostrawnych należy np. nabiał, który uległ procesowi fermentacji bakteryjnej, np. jogurt, chude mięso, ryż, kasza jęczmienna ¹³.

Jak usprawnić trawienie?

Czasem układ pokarmowy może potrzebować pomocy w usprawnieniu procesu trawienia. Działanie takie wykazują niektóre zioła i przyprawy, jak imbir, kurkuma, majeranek, kminek, gałka muszkatołowa, koper, mięta pieprzowa, kmin rzymski, ziele krwawnika (wykazuje właściwości żółciopędne), ziele bożego drzewka ¹⁴,¹⁵.

Proces trawienia usprawnić można więc albo dodając wybrane zioła i przyprawy do potraw, albo wykorzystując ich ekstrakty zawarte w preparatach wspomagających trawienie, jak w suplemencie diety Ulgix Trawienie Plus. Zawiera on wyciągi z karczocha, cytryńca chińskiego, owoców kopru włoskiego i liści mięty pieprzowej. Połączone działanie tych składników pomaga złagodzić uczucie pełności i przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego – oraz łatwiejszej „podróży” pokarmu przez jego wszystkie odcinki.

K. Lachowicz, Ewa Fürstenberg, Fascynująca podróż przez układ pokarmowy człowieka, Zakład Fizjologii Żywienia Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW, http://www.wszechnica-zywieniowa.sggw.pl/Prezentacje/2018/listopad_2018.pdf, dostęp 5.12.21.

L. Ostrowska, Węglowodany, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/68205,weglowodany, dostęp: 9.01.22.

L. Ostrowska, Białka, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/69819,bialka, dostęp 9.01.22.

L. Ostrowska, Tłuszcze, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/67338,tluszcze, dostęp 9.01.22.

L. Ostrowska, Białka, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/69819,bialka, dostęp 9.01.22.

L. Ostrowska, Tłuszcze, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/67338,tluszcze, dostęp 9.01.22.

P. Cieciuch, Układ pokarmowy - funkcje. Elementy układu pokarmowego i ich rola, https://www.medonet.pl/zdrowie,wszystko-o-ukladzie-pokarmowym,artykul,1725421.html, dostęp 5.12.21.

Trawienie białek w przewodzie pokarmowym, https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DqJQ0FwYd, dostęp 9.01.22.

P. Cieciuch, Układ pokarmowy - funkcje. Elementy układu pokarmowego i ich rola, https://www.medonet.pl/zdrowie,wszystko-o-ukladzie-pokarmowym,artykul,1725421.html, dostęp 5.12.21.

M. Neumann, K. Goderska, K. Grajek, W. Grajek, Modele przewodu pokarmowego in vitro do badań nad biodostępnością składników odżywczych, „Żywność. Nauka. Technologia. Jakość” 2006, nr 1(46), s. 30–45.

M. Bytys, Co to jest trawienie? - zaburzenia, czas trwania, sposoby na poprawę, https://zdrowie.tvn.pl/a/co-to-jest-trawienie-zaburzenia-czas-trwania-sposoby-na-poprawe, dostęp 5.12.21

U. Grochowska, Poradnik żywieniowy dla chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, https://j-elita.org.pl/wp-content/uploads/2016/07/poradnik-zywieniowy-2016.pdf, s. 67–71; dostęp 6.01.22.

K. Błecha, Fitoterapia i suplementacja diety w chorobach górnego odcinka przewodu pokarmowego, „Postępy fitoterapii” 2019, nr 20(2), s. 120, http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2019/07/pf_2019_118-125.pdf.