Sprawność motoryczna człowieka

Rozwijając tę myśl, znaczy, że w procesie wychowania mamy rozwijać, podnosić i jak najdłużej utrzymywać gotowość organizmu ludzkiego do podejmowania oraz rozwiązywania różnych zadań życiowych, które wymagają nabytych i ukształtowanych umiejętności i nawyków ruchowych, sprawności działania aparatu ruchowego, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej zaprawy, a także ukształtowania takich cech motoryki, jak szybkość, siła, zręczność, zwinność, gibkość, wytrzymałość, koordynacja oraz moc. J. Drabik (1992, s.37) pisze - „trening sprawności ma na celu:

wszechstronne kształtowanie funkcji organizmu;
podnoszenie zdolności motorycznych;
zapobieganie negatywnym skutkom jednostronnych obciążeń specjalistycznych (w sporcie)”.

Niezależnie od różnic w określeniu zagadnienia, możemy stwierdzić, że sprawność fizyczna wiąże się nie tylko z budową aparatu ruchu lecz również z biologicznym działaniem całego organizmu. Na sprawność fizyczną, więc składa się dany poziom wydolności motorycznych (szybkościowe, wytrzymałościowe, siłowe, koordynacyjne), a i nawet pewne elementy aktywnego stylu życia. Elementami zaś warunkującymi sprawnoścć fizyczną (wg L.A. Larson) będą:

Zdrowie i odziedziczone uzdolnienia;
Siła fizyczna i wydolność;
Zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatku energii;
Zdolność eliminowania napięć psychicznych (stresów w codziennym życiu oraz stałość emocjonalna);
Umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy;
Umiejętność współżycia w grupie. (Pilicz 1979)

[-------]

W literaturze ostatnich czasów spotykamy się coraz częściej z terminem ”sprawność motoryczna”. Początków tego terminu należy dopatrywać się w zainteresowaniach rozwojem motoryczności człowieka i jej ocenie, czego wyrazem są badania testowe cech motorycznych sprawnosc3

zezwalających na wnioskowanie o ogólnej sprawności fizycznej. R. Przewęda przychyla się do definicji rozumienia sprawności fizycznej w sposób behawioralny. Mówi on, że „jest ona traktowana jako wyraz osiągniętego w ontogenezie poziomu zaradności i samodzielności motorycznej, sprawdzającego się w różnych sytuacjach”, nazywa on ją „ruchową adaptacją człowieka do środowiska biogeograficznego i społeczno-kulturowego” (1985, s. 13).

Poziom zespołu podstawowych cech motorycznych, takich jak siła, moc, szybkość, zwinność, gibkość, koordynacja, mierzy się efektami specjalnie dobranych, prostych ćwiczeń. Zestaw ćwiczeń trafnie oceniających poszczególne cechy motoryczne tworzy baterię testów. Oceniana sprawność wspomnianym testem często nosi miano sprawności motorycznej. W tym rozumieniu nie zachodzi istotna różnica między sprawnością motoryczną i fizyczną, poza przypadkiem, w którym z pojęciem sprawności fizycznej łączy się opanowanie czynności typu sportowego.

Tak więc, sprawność fizyczna jest istotnie cechą złożoną i skomplikowaną. Zależy ona od wielu czynników, które wywierają na nią znaczny wpływ. Z codziennej obserwacji wiemy, że zależy ona w dużym stopniu od wieku; inną sprawność posiadają dzieci, inną młodzież czy dorośli, a jeszcze inną ludzie starzy. O jej poziomie decyduje płeć osobnika; kobieta, dzięki swej budowie ciała, tak różnej od budowy ciała mężczyzny, odznacza się na ogół mniejszą sprawnością fizyczną. Wiele zależy od cech osobniczych, stosunek włókien szybkokurczliwych (Ft) do wolnokurczliwych (St), podatności organizmu na obciążenia w długim czasie, większej masie, waga, wzrost, geny odziedziczone po rodzicach, m.in. związane z przemianą materialną, predyspozycjami oraz podatnością mięśni. O usprawnieniu fizycznym decyduje dalej: stan zdrowia i ogólne samopoczucie fizyczne, stan psychiczny, pogoda, temperatura otoczenia, pora roku, a nawet dnia, wykonywana praca zawodowa, zaprawa (trening), sprawność aparatu ruchowego, uzdolnienia ruchowe, umiejętności i nawyki ruchowe, rodzaj uprawianego sportu, teren itp. Na poziom usprawnienia ma wpływ również środowisko. Istnieją dowody, które wskazują, iż inną sprawnością odznaczają się mieszkańcy wsi, a inną mieszkańcy miasta. Jak pierwsi są na ogół silniejsi i wytrzymalsi, to drudzy szybsi i zręczniejsi. Inną sprawność mają osoby uczęszczające do szkół, a inną te, które swoją edukację już zakończyły.

Jeśli więc sprawność fizyczna zależy od tak wielu czynników możemy przypuszczać, iż będzie ona różnie pojmowana przez różnych autorów. Rzeczywiście, w zależności od tego na jakie cechy autor zwraca uwagę, tak definiuje na swoje potrzeby sprawność fizyczną bądź motoryczną.

Wg R. Przewędy (1986) sprawność fizyczna zależy od cech osobniczych takich, jak:

wydolności fizycznej ustroju i poziomu rozwoju cech motorycznych;
umiejętności ruchowych;
motywacji w działaniu.

Mówiąc o strukturze motoryczności człowieka J. Szopa (1989, s.5) wymienia kolejno:

predyspozycje,
zdolności motoryczne,
efekty motoryczne.

[-------]

Autor, w swoich rozważaniach opisuje predyspozycje jako najważniejszą, elementarną cechę sprawności motorycznej. Dzieląc je, wymieniamy:

predyspozycje strukturalne – m.in. fizjologia, proporcje tkankowe;
predyspozycje energetyczne – przemiany tlenowe oraz beztlenowe;
predyspozycje koordynacyjne – czyli m.in. orientacja przestrzenna, czas reakcji, koordynacja oko – ruchowa, itp;
predyspozycje psychiczne – wola, odwaga, chęć, itd.

Jak widzimy, pojęcie sprawności fizycznej ma wiele składowych. Każdy z nas lubi widzieć efekty swojej pracy, chcemy zobaczyć je jak najszybciej, przy jak najmniejszym obciążeniu. To właśnie dzięki predyspozycjom, w danym zakresie, możemy chętniej lub mniej chętnie dbać o swoją sprawność.

„Sprawność fizyczna to właściwość, poprzez którą charakteryzujemy poziom aktualnych możliwości, zachowań ruchowych przy równoczesnym uwzględnieniu strukturalnego podłoża, a także cel codziennej fizycznej aktywności danego osobnika” napisał W. Osiński (1991, s.19). Można by więc powiedzieć, idąc za Osińskim, iż nasza sprawność fizyczna zależy przede wszystkim od celu. Trzeba więc zadać sobie pytanie: po co chcę utrzymać na odpowiednim poziomie swoje zdolności ruchowe?

J. Drabik (1992, s.11) przed opisem testów, badających sprawność fizyczną, przedstawił kilkanaście koncepcji ujęcia tegoż zagadnienia. Przytaczając niektóre z nich, czytamy:
„SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA

To aktualna możliwość wykonywania czynności ruchowych w różnych sytuacjach życiowych, wymagających siły, szybkości, zręczności, gibkości, zwinności i wszystkich innych cech motorycznych. Osobnik sprawny fizycznie charakteryzuje się dużą wydolnością zarówno w zakresie układu ruchowego, jak też układu krążeniowo – oddechowego, wydzielania, termoregulacji. Nie dysponuje nią osobnik sprawny wyłącznie ruchowo.
To stosunek efektywności do predyspozycji.
To zdolność do efektywnego wykonywania pracy mięśniowej (wg WHO).
To wyznacznik biologicznych wartości człowieka.
To zestaw właściwości składających się na zdolność do aktywności fizycznej.
To właściwość charakteryzująca aktualną możliwość wykonywania czynności ruchowych, wymagających choćby średniego zaangażowania siły mięśniowej, szybkości, wytrzymałości, koordynacji i gibkości.”

Tak duża ilość definicji ukazuje jak wiele cech, składowych w sobie skupia pojęcie sprawności fizycznej. Pokazuje również jak wiele osób zajęło się tymże zagadnieniem i w końcu jak ono jest ważne, „motoryczność spełnia szczególną rolę w obszarze kultury fizycznej. Jest bowiem dla specjalistów kultury fizycznej nie tylko jedną z podstawowych funkcji żywego organizmu i elementem jego osobowości, swoistym przedmiotem badania, ale przede wszystkim terenem ich działania” (Raczek 1989, s.5).

Pozdrawiam i zapraszam na kolejny artykuł

Dawid Zbroja

www.fit.pl