Bolerioza - choroba wciąż tajemnicza

Od wiosny do jesieni

Sezon „kleszczowy” trwa od marca-kwietnia do października-listopada, w zależności od temperatury. Ukąszenie przez kleszcza jest zazwyczaj odczuwalne, jednak nie we wszystkich przypadkach. Szczególnie ukąszenia przez postaci młode (nimfy) może pozostać niezauważone. Stanowi to istotny problem, ponieważ im dłużej kleszcz przebywa w skórze człowieka, tym większe jest ryzyko przeniesienia zakażenia. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia boreliozy w przypadku natychmiastowego usunięcia kleszcza wynosi zaledwie około 5%. Niestety z czasem znacząco wzrasta. Dlatego zalecana jest obserwacja miejsca ukąszenia przez około 6-60 dni.

Zwykłe zaczerwienie skóry w miejscu ukąszenia nie stanowi istotnego objawu choroby. Jednak jeżeli w wymienionym czasie pojawi się tzw. rumień wędrujący, zakładamy, że jest to pierwszy objaw choroby. Zmiana zaczyna się od małej czerwonej plamki, przechodząc następnie w owalną, rozszerzającą się, o średnicy 4-15 cm. Bardzo charakterystyczne jest blednięcie w środku. Tyle że rumień wędrujący występuje jedynie w 60-70% przypadków, zaś około 30% pacjentów ma stawiane rozpoznanie dopiero w okresie rozsianej boreliozy. Przechorowanie boreliozy nie powoduje wystąpienia odporności i możliwe są reinfekcje.

Borelioza - przebieg

Borelioza jest chorobą atakującą różne narządy (wielonarządową), której objawy kliniczne wiążą się możliwością zajęcia skóry, stawów, układu nerwowego i serca. Choroba przebiega w sposób fazowy i nawrotowy, nieleczona stanowi ciąg zmian i objawów następujących w pewnej kolejności i mogących się powtarzać. Wyróżniono postać boreliozy wczesną: zlokalizowaną i rozsianą oraz późną. Postać wczesna zlokalizowana daje objawy skórne. Wśród nich jest jedyny charakterystyczny wyłącznie dla boreliozy: rumień wędrujący, obserwowany niestety tylko w części przypadków. Rumień wędrujący jest rozszerzającą się plamą, typowo, z przejaśnieniem w środku, pojawiającą się w na ogół w 1-3 tyg. po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza. Zmianom skórnym towarzyszyć mogą objawy w okolicy zmiany (świąd skóry, powiększone węzły chłonne) i niecharakterystyczne objawy ogólne (ból głowy, gorączka itd.). Postać wczesna rozsiana, obok objawów skórnych charakteryzuje się objawami neurologicznymi (np. zapalenie nerwu twarzowego, zapalenie mózgu), reumatologicznymi (zapalenie stawów), rzadziej objawami kardiologicznymi (zapalenie mięśnia sercowego lub zmiany w EKG). Postać późna rozsiana obejmuje zanikowe zmiany skóry - pojawiające się nawet do 10 lat po zakażeniu i przetrwałe lub nawracające zmiany neurologiczne i reumatologiczne.

Krętki boreliozy, tak jak ich kuzyn, krętek blady, są bakteriami neurotropowymi, co ułatwia im inwazję do układu nerwowego i prowadzić może do neuroboreliozy. Częstość objawów neurologicznych boreliozy dochodzi do 40 procent przypadków w postaci wczesnej rozsianej i późnej. Objawy neuroboreliozy są wywołane przez obecność krętków i związane z tym procesy zapalne, toksyczne działanie ich metabolitów, także wspomniane mechanizmy autoimmunologiczne i istnienie bariery krew/mózg, oddzielającej "wydarzenia" w centralnym układzie nerwowym od układu krążenia.

Jak rozpoznać boreliozę

Biorąc pod uwagę nieswoistość objawów, poza wspomnianym rumieniem, do rozpoznania  choroby niezbędne jest, a przynajmniej bardzo ważne, obiektywne potwierdzenie zakażenia. Metody wykorzystywane przez medyczną diagnostykę laboratoryjną i mikrobiologię obejmują bezpośrednie wykrycie drobnoustroju (metody hodowli), stwierdzenie obecności materiału genetycznego (metody biologii molekularnej, PCR) i potwierdzenie występowania antygenów (metody immunoserologiczne). Metody te w przypadku krętków Borrelia są jednak mało użyteczne. Trudności metodyczne, jak i koszty sprawiają, że takie postępowanie nie jest rutynowe. Osobną grupą metod diagnostycznych jest pośrednie potwierdzenie zakażenia poprzez ocenę obecności przeciwciał wytwarzanych przez organizm jako odpowiedź na kontakt z antygenem danego drobnoustroju. Diagnostyka nie jest łatwa, ponieważ fragmenty białek wykorzystywane do badań, odpowiadające antygenom występującym na różnych drobnoustrojach, są podobne do siebie. Z tego powodu możemy zaobserwować reakcje fałszywie dodatnie w badaniach. Dodatkowo, niektóre przeciwciała wytworzone przeciwko innym antygenom mogą reagować z zawartymi w odczynnikach antygenami, na których obecność poszukujemy odpowiedzi ze strony organizmu.

W procesie badawczym zależy lekarzom więc na dwóch aspektach diagnostycznych: wykryciu niewielkiej ilości przeciwciał, tak by jak najszybciej stwierdzić, że doszło do kontaktu z antygenem i organizm reaguje ich wytworzeniem, a z drugiej strony, by z jak największą pewnością stwierdzić, że są to właśnie te przeciwciała, których szukamy.

Niestety, w niektórych przypadkach nie jest możliwe połączenie w jednym teście obu cech. Wówczas wykorzystuje się czułe metody przesiewowe, a wynik potwierdzany jest metodami o wysokiej swoistości. W wypadku boreliozy wykorzystuje się metodę ELISA w różnych modyfikacjach do badań przesiewowych, zaś do potwierdzenia metodę Western-Blot. Znając również zasady wytwarzania przeciwciał w różnych klasach immunoglobulin, można przybliżyć nawet czas trwania choroby.



Diagnostyka serologiczna boreliozy

Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami dotyczącymi rozpoznania i leczenia boreliozy, decyzjom klinicznym towarzyszyć muszą badania laboratoryjne. Jedynym wyjątkiem rozpoznania bez badań laboratoryjnych są typowe przypadki boreliozy z wytworzeniem rumienia wędrującego. Warto wspomnieć, że pojawienie się rumienia przed upływem 2 dni od ukąszenia przez kleszcza oraz średnica rumienia mniejsza niż 5 cm, świadczą przeciw rozpoznaniu choroby z Lyme.

Badania serologiczne, które można wykonać w jednym z laboratoriów sieci Diagnostyka, polegają na identyfikacji w krwi badanego przeciwciał powstałych w wyniku swoistej dopowiedzi układu odpornościowego na antygen, przykładowo na drobnoustrój, który wtargnął do organizmu. W ustroju, przeciwciała swoiście łączą się z antygenem, który indukował ich powstanie i uczestniczą w naturalnych mechanizmach eliminacji intruza z organizmu. Przeciwciała należą do różnych klas, powstających w stałej i określonej kolejności. W przypadku infekcji, identyfikacja swoistego dla drobnoustroju przeciwciała danej klasy, informuje nie tylko o gatunku atakującego drobnoustroju, ale także o fazie procesu chorobowego.

Nie składamy broni

Dzięki postępowi medycyny i technik badawczych w obecnie stosowanych testach wykorzystuje się coraz doskonalsze odczynniki, dzięki czemu uzyskuje się coraz większą czułość i swoistość. Ponadto, poznawane są zasady odpowiedzi układu immunologicznego. Wiemy, że zazwyczaj w pierwszym okresie zakażenia organizm wytwarza przeciwciała w klasie IgM, a w późniejszym czasie powstają przeciwciała w klasie IgG.

Dodatni wynik w teście przesiewowym i metodzie potwierdzenia to dla klinicysty widoczny sygnał do podejmowania decyzji terapeutycznej lub poszukiwania innych przyczyn występowania dolegliwości. Medycyna jest jednak sztuką i chociaż chcielibyśmy, żeby klasycznie około 4 tygodni od ukąszenia przez kleszcza można było wykrywać przeciwciała IgM, później IgG, a ich miano obniżyło się po skutecznym leczeniu, to nie zawsze możemy taki stan obserwować. Czasami występują przetrwałe przeciwciała IgM, a IgG utrzymują się długo, bywa, że do końca życia, a na dodatek nie zabezpieczają przed ponownym zakażeniem. 

www.fit.pl