Co warto wiedzieć o migdałkach? Kiedy poddać się zabiegowi usunięcia migdałków? Na czym on polega? Jak przygotować na nie swoje dziecko? Na te pytania odpowiada dr n. med. Agnieszka Strzembosz, otorynolaryngolog.
Czym są migdałek gardłowy i migdałki podniebienne? Gdzie się znajdują?
Migdałki są skupiskiem tkanki limfatycznej złożonej z komórek zaangażowanych w niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych. Migdałek gardłowy zwany adenoidem lub migdałkiem trzecim położony jest na tylnej ścianie części nosowej gardła, za podniebieniem miękkim i języczkiem do tyłu i ku górze. Nie można go zobaczyć bez użycia specjalnych narzędzi lekarskich, np. lusterka lub fiberoskopu czyli cienkiego, miękkiego przewodu zakończonego kamerą, wprowadzanego podczas badania do nosa dziecka (tzw. fiberoskopie nosogardła). Migdałki podniebienne, natomiast, położone są symetrycznie w części ustnej gardła, między przednim i tylnym łukiem podniebiennych, sięgając od podniebienia miękkiego do podstawy języka. Ich stan można ocenić gołym okiem, bez konieczności używania specjalistycznych narzędzi.
Jaka jest rola migdałków?
Migdałki stanowią część układu odpornościowego człowieka. Ich lokalizacja wynika z funkcji jaką pełnią. Dochodzi w nich bowiem do namnażania komórek układu odpornościowego, eliminując czynniki chorobotwórcze, które wnikają do ciała wraz z wdychanym powietrzem lub drogą pokarmową.
Nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, alergia czy tzw. refluks przełykowo-gardłowy mogą prowadzić do odczynowego przerostu migdałków podniebiennych i gardłowego. W efekcie ten ostatni staje się miejscem kolonizacji bakterii. Problem ten występuje przede wszystkim u dzieci między 3 a 10 rokiem życia. W starszym wieku obserwuje się spontaniczne zmniejszanie się migdałków, które związane jest m.in. z dojrzewaniem układu odpornościowego.
Jakie objawy powinny skłonić rodzica do zasięgnięcia porady otolaryngologa?
Nawracające zakażenia górnych dróg oddechowych wymagające leczenia antybiotykiem, zaburzenia snu u dziecka, nieadekwatny do wieku przyrost masy ciała, wreszcie zaburzenia słuchu wynikające z gromadzenia płynu w jamie bębenkowej wymagają leczenia przez specjalistę. Jeśli więc rodzice zaobserwują, iż dziecko niespokojnie śpi, chrapie, jego piżamka jest wilgotna od potu, budzi się z kaszlem bądź kaszle podczas snu, rano skarży się na bóle głowy, a przez wiele tygodni, czasem miesięcy ma katar, mówi „przez nos”, zwiększa głośność oglądanych w telewizorze bajek i często niedosłyszy tego, co do niego mówimy, to powinni jak najszybciej udać się z dzieckiem do otolaryngologa.
Jak leczy się choroby migdałków?
W ostrych stanach zapalnych wywołanych przede wszystkim przez wirusy stosuje się tzw. leczenie objawowe, eliminujące dolegliwości wynikające z zapalenia oraz preparaty wspomagające odporność dziecka. Gdy dojdzie do tzw. nadkażenia bakteryjnego czyli wniknięcia do organizmu dziecka bakterii chorobotwórczych, konieczne może okazać się podanie antybiotyku. Rozpoznanie u małego pacjenta alergii czy refluksu przełykowo-gardłowego wymaga konsultacji i leczenia alergologa czy pediatry gastrologa. W sytuacji przerostu migdałków zaleca się konsultację otolaryngologa, który określi, czy konieczne jest leczenie operacyjne.
Czego powinniśmy spodziewać się w trakcie wizyty u otolaryngologa? Na co przygotować dziecko?
Ze względu na widoczność i łatwy dostęp migdałki podniebienne są z reguły prostsze do oceny. Trudniej jest w przypadku migdałka trzeciego – podniebiennego. W przeszłości wykonywano badanie palpacyjne, czyli dotykowe. Polegało ono na tym, że lekarz badał migdałek, wkładając palec do buzi dziecka. Obecnie coraz częściej stosuje się fiberoskopię nosa i nosogardła, charakteryzującą się większą dokładnością i mniejszą inwazyjnością. Badanie wykonuje się bowiem w znieczuleniu miejscowym błony śluzowej nosa, co nie wywołuje nieprzyjemnego dla dziecka odruchu wymiotnego, jak to się dzieje w przypadku badania palpacyjnego. Jednym z celów konsultacji otolaryngologa jest określenie wskazań do leczenia operacyjnego migdałków, czyli do tzw. adenotomii (usunięcia migdałka gardłowego) bądź tonsillotomii (zmniejszenia objętości migdałków podniebiennych).
Na czym polega leczenie operacyjne migdałków?
Na leczenie operacyjne migdałków składają się głównie dwa zabiegi. Adenotomia zwana też adenoidektomią polega na całkowitym usunięciu tkanki położonej w nosogardle, natomiast tonsillotomia to zabieg zmniejszenia lub przycięcia migdałków podniebiennych. Przed dwoma zabiegami dziecko poddawane jest ogólnej ocenie stanu zdrowia przez pediatrę, następnie przeprowadzane jest badanie grupy krwi oraz analiza krwi uwzględniająca ocenę układu krzepnięcia. Dopiero po tych badaniach można wykonać zabieg. Leczenie operacyjne migdałków trwa od kilkunastu do 30 minut i wykonywany jest w tzw. znieczuleniu ogólnym. Dziecko zwykle jeszcze tego samego dnia może opuścić szpital.
Czy decydować się na zabieg operacyjny?
O ile leczenie farmakologiczne nie budzi większych obaw wśród rodziców, o tyle zabiegi operacyjne wywołują niepokój bądź lęk. Narodziło się wiele mitów na temat usuwania czy przycinania migdałków. Istnieją opinie, że migdałki odrastają, ich wycięcie powoduje upośledzenie odporności u dziecka, a sam zabieg jest bolesny. Czy stwierdzenia te są zasadne? Najczęściej nie. Każda kwalifikacja do operacji migdałków wymaga wnikliwej analizy ogólnego stanu dziecka i poszukiwań odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do przerostu migdałka, czy rozwinął się w nich przewlekły stan zapalny. Na tej podstawie łatwiej jest określić np. ryzyko odrostu tkanki migdałkowej czy wystąpienie przejściowych zaburzeń odporności po operacji.
Warto podkreślić, że reoperacje migdałków to wielka rzadkość i dotyczą one głównie dzieci z poważniejszymi zaburzeniami odporności czy refluksem przełykowo-gardłowym. Przy czym współistnienie tych schorzeń nie musi przesądzać o odroście migdałków. Uważa się, że adenotomia nie prowadzi do upośledzenia odporności, natomiast w przypadku tonsillotomii u części dzieci zdarza się trwająca do 6 miesięcy podatność na infekcje. W tym czasie należy zadbać o dietę malucha oraz unikać dużych zbiorowisk dzieci w okresach nasilonej zapadalności na infekcje górnych dróg oddechowych (wczesną wiosną i późną jesienią). Warto też zaplanować leczenie klimatyczne oznaczające w praktyce ferie zimowe w górach czy wakacje nad morzem.
Operacje migdałków wykonuje się przy użyciu klasycznego instrumentarium, a w odniesieniu do adenotomii także z zastosowaniem oceny endoskopowej nosogardła. Ponadto wykorzystywane są elektrody do chirurgii radiofalowej, która zachowując właściwości tnące noża chirurgicznego jednocześnie wywołuje tzw. koagulację tkanek, co przyczynia się do zmniejszenia krwawienia. Technika ta zwiększa precyzję operacji oraz podnosi bezpieczeństwo zabiegów, choć należy zauważyć, że operacje migdałków u dzieci generalnie należą do bezpiecznych, mało inwazyjnych, dobrze tolerowanych przez dzieci i obarczonych bardzo małym ryzykiem powikłań. Nie wiążą się z istotnym bólem pooperacyjnym i nie wymagają długotrwałego pobytu w szpitalu. Zwykle w pierwszej dobie po operacji wskazane jest podawanie leków przeciwbólowych, a w określonych przypadkach stosuje się antybiotykoterapię. Warto pozostawić dziecko przez kilka dni w domu, zadbać, by unikało wysiłku fizycznego, gorących i ostro przyprawionych pokarmów oraz piło duże ilości płynów.
Czy operacja oznacza koniec chorób?
Choroba migdałków, choć jest powszechną dolegliwością u dzieci, wymaga wnikliwej i indywidualnej analizy. Należy odpowiedzieć na pytanie, czy przyczyna choroby związana jest z powtarzającą się ekspozycją na czynniki wywołujące zapalenia górnych dróg oddechowych nałożoną na fizjologiczną niedojrzałość układu odpornościowego, czy też przyczyna ma inne podłoże. Szczęśliwie pierwszy przypadek jest najczęściej spotykaną sytuacją. Wyniki operacji są wtedy najlepsze. Nie można jednak zapomnieć o małej grupie dzieci, np. z nasilonymi objawami alergii, czy zaburzeniami odporności, które pomimo przeprowadzenia operacji, zawsze będą wymagały leczenia choroby podstawowej.
www.fit.pl
