Spełnienie tych warunków nie jest możliwe bez kompleksowej oceny stylu życia, stanu zdrowotnego czy poziomu wydolności fizycznej osoby podejmującej ćwiczenia lub już trenującej. Podobnie jak lekarz, który przed postawieniem diagnozy i podjęciem leczenia przeprowadza najpierw wywiad i zleca wykonanie szeregu badań kontrolnych, instruktor czy trener osobisty powinien rozpocząć trening od określenia stanu wyjściowego swojego podopiecznego i później w czasie treningu systematycznie go kontrolować. W sporcie wyczynowym zarówno trenerzy jak i zawodnicy nie wyobrażają sobie swojej pracy bez przeprowadzenia badań lekarskich i testów wydolności fizycznej co najmniej trzy razy w roku. Po narzędzia stosowane w sporcie wyczynowym coraz częściej sięgają instruktorzy pracujący w klubach rekreacyjnych.
W tym miejscu należy odpowiedzieć na pytanie: jakie korzyści wypływają dla osób ćwiczących, z poddania się ocenie poziomu wydolności i sprawności fizycznej?
l. Znając wyjściowy poziom wydolności fizycznej, istnieje możliwość obserwacji efektów treningowych. Jeśli efekty będą niezauważalne, możliwa będzie korekta planu treningowego. Obiektywna ocena postępów treningowych jest o wiele bardziej miarodajna niż subiektywne odczucia osoby ćwiczącej.
2. Na podstawie oceny wydolności i sprawności fizycznej istnieje możliwość adekwatnego wyboru rodzaju aktywności ruchowej (grupowe lub indywidualne ćwiczenia aerobowe, gry zespołowe, ćwiczenia siłowe itd.), ilości jednostek treningowych w ciągu tygodnia, wielkości stosowanych obciążeń (np. określenie wielkości tętna treningowego lub wielkości podnoszonego ciężaru).
3. Ocena poziomu wydolności fizycznej jest jednym z głównych czynników motywujących ćwiczącego do systematycznego treningu, a instruktora do nieustannego poszukiwania najlepszego dla danej osoby programu treningowego.
Na ocenę poziomu wydolności i sprawności fizycznej mogą składać się następujące etapy:
l. Przeprowadzenie wywiadu, który powinien zawierać pytania dotyczące stylu życia, ulubionych rodzajów aktywności ruchowej, motywów i oczekiwań związanych z podjęciem aktywności ruchowej, stanu zdrowia (wskazania i przeciwwskazania do wykonywania ćwiczeń).
2. Pomiar tętna i ciśnienia tętniczego w spoczynku pozwoli w sposób bardzo prosty ocenić stan układu krążenia. Jeśli istnieją jakiekolwiek wątpliwości można prosić o przedstawienie opisu EKG wraz z komentarzem lub innych badań laboratoryjnych.
3. Jeśli zachodzi taka potrzeba można przeprowadzić pomiar masy ciała, składu ciała (pomiar fałdów skórnych, bioelektryczny pomiar oporności organizmu), pomiar obwodów (ramienia, barków, bioder, ud). Stwierdzenie otyłości lub jej braku w sposób istotny determinuje charakter układanego programu treningowego. Tego rodzaju pomiary zaleca się przeprowadzać raz na trzy miesiące.
4. Ocena poziomu wydolności tlenowej jest przydatna zarówno do klasyfikowania stanu wytrenowania danej osoby, jak też do określania wielkości obciążenia treningowego na podstawie tętna. Wykorzystuje się tu najczęściej testy przeprowadzane na cykloergometrze, w czasie których bada się zależność pomiędzy stosowanym obciążeniem a częstością skurczów serca. Wykonanie testu wydolnościowego raz na trzy miesiące, jest wystarczające aby uaktualniać dane na temat poziomu wydolności fizycznej i stosowanych obciążeń w treningu aerobowym.
5. Ocena koordynacji ruchowej i giętkości jest niezbędna jeśli chcemy włączyć do programu treningowego aktywności ruchowe o bardziej skomplikowanej strukturze ruchowej lub takie, w których istnieje duże zagrożenie kontuzjami.
6. Testy siły mięśniowej są niezbędne podczas układania treningu siłowego oraz w celu pomiaru wzrostu siły mięśniowej. Aby ustalić odpowiednie obciążenie stosowane w czasie treningu siłowego, należy sprawdzić najpierw maksymalne możliwości osoby ćwiczącej. Następnie w zależności od wybranej metody treningowej określić obciążenia (jako procent maksymalnego ciężaru, w treningu siłowym jest to przeważnie 60-95%), ilość powtórzeń i serii, oraz charakter wykonywanych ćwiczeń. Ocenę siły mięśniowej, zwłaszcza na początku treningu można przeprowadzać nawet co miesiąc.
7. Istotnym elementem jest również zebranie w miarę kompletnej informacji na temat odżywiania osoby ćwiczącej. Jeśli zaistnieje taka potrzeba można określić w przybliżeniu poziom podstawowej przemiany materii oraz dziennego wydatku kalorycznego, a także udzielić wskazówek na temat racjonalnego odżywiania. Ocena sposobu odżywiania wbrew pozorom nie dotyczy wyłącznie osób z nadwagą, będzie ona również bardzo przydatna dla osób ćwiczących dosyć intensywnie (5-6 dni w tygodniu). Analizę sposobu odżywiania można przeprowadzać raz na pół roku.
Oczywiście sposób w jaki instruktor będzie prowadził zajęcia ze swoim podopiecznym, będzie zależał od nastawienia i motywacji osoby ćwiczącej oraz od umiejętności i wiedzy instruktora. Jedno jest pewne, ostateczny kształt programu treningowego i zakres stosowanych testów kontrolnych muszą być zdeterminowane poprzez informacje uzyskane od osoby ćwiczącej.
