Obraz kliniczny wewnątrzmacicznej infekcji u płodu jest bardzo zróżnicowany i obejmuje poronienie, wady rozwojowe lub obumarcie wewnątrzmaciczne. Nie ma leków umożliwiających przyczynowe leczenie zakażenia wirusem różyczki, dlatego szczególnego znaczenia nabiera profilaktyka w formie szczepień ochronnych.[1], [2]
Różyczka – choroba zakaźna
Różyczkę wywołuje wirus różyczki (rubella virus) z rodziny Togaviridae; jego wirion zawiera jedną cząstkę jednoniciowego RNA. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, na skutek kontaktu z wirusami wydalanymi w śluzie z jamy nosowo-gardłowej. Okres inkubacji wynosi 2-3 tygodnie; okres zakaźności rozpoczyna się 7 dni przed wysypką, a kończy po ok. 14 dniach od wystąpienia wysypki. Drobnoplamista lub grudkowo-plamista różowa wysypka pojawia się najpierw na twarzy, a następnie na całym ciele. Towarzyszy jej powiększenie węzłów chłonnych (najczęściej w okolicy podpotylicznej) i umiarkowany wzrost temperatury ciała.[3]
Kobiety seronegatywne (nieposiadające swoistych przeciwciał ochronnych) są narażone na zakażenie pierwotne, które może być groźne dla płodu. (Badania laboratoryjne umożliwiają wykrycie kobiet seronegatywnych). W przypadku zakażenia seronegatywnej kobiety ciężarnej (zwykle podczas kontaktu z chorym dzieckiem) może dojść do transmisji wirusa do płodu.[4]
Zespół różyczki wrodzonej (łac. rubella congenita, ang. congenital rubella syndrome – CRS) to zespół wad wrodzonych wywołanych zakażeniem płodu wirusem różyczki. Obecnie różyczka wrodzona występuje sporadycznie.[5]
Różyczka a ciąża: czym jest CRS?
Zespół różyczki wrodzonej dotyczy 70–90% dzieci matek z infekcją w czasie ciąży (również o przebiegu bezobjawowym). Wirus zakaża łożysko, ulega przeniesieniu do płodu i rozsianiu w tkankach i narządach. Szczególnie niebezpieczne są zakażenia w I trymestrze ciąży, w którym – według dostępnych danych – ryzyko zakażenia wynosi ok. 90%. Ryzyko istotnie maleje w II trymestrze (ok. 20%) i ponownie wzrasta pod koniec ciąży (do blisko 100%). Jednak infekcje po 20. tygodniu ciąży z reguły nie powodują wad wrodzonych.[6]
Wśród najbardziej charakterystycznych objawów zespołu różyczki wrodzonej wymienia się tzw. triadę Gregga: niedosłuch, zaćmę i wady serca, a także małogłowie, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego i małopłytkowość.[7]
Czy to różyczka?
W przypadku wystąpienia objawów sugerujących różyczkę w ciąży konieczna jest pilna ocena lekarska. Pierwszy etap postępowania polega najczęściej na dokładnym ustaleniu wieku ciążowego oraz zweryfikowaniu stanu matczynej odporności.[8]
U kobiet w ciąży i przy podejrzeniu różyczki wrodzonej wskazane jest wykonanie badań wirusologicznych, na podstawie których można postawić pewne rozpoznanie różyczki.[9]
U 90% pacjentek, które zostały uprzednio zaszczepione albo chorowały na różyczkę przed ciążą, występuje pełna odporność, a ryzyko reinfekcji w okresie ciąży jest niskie. Mimo to zazwyczaj wykonuje się badania serologiczne w przypadku ciąży trwającej < 13 tygodni. Kobiety nieuodpornione wymagają bezzwłocznego wykonania badań serologicznych. U seronegatywnych kobiet w ciąży po kontakcie z różyczką oznaczenia należy powtórzyć po 2–6 tygodniach. Potwierdzeniem różyczki wrodzonej jest izolacja wirusa (hodowla) lub jego RNA – badanie metodą PCR (wymaz z nosogardła, płyn mózgowo-rdzeniowy lub mocz noworodka), wykazanie obecności swoistych przeciwciał IgM lub utrzymywanie/wzrost swoistych przeciwciał IgG u niemowląt.[10], [11]
Różyczka – choroba, której można zapobiegać
Jak sobie pomóc? Nie istnieje leczenie przyczynowe różyczki, dlatego należy w sposób szczególny zadbać o profilaktykę zakażenia w ciąży. Najskuteczniejszą metodę stanowią powszechne szczepienia. Kobiety, które planują ciążę, ale nie mają przeciwciał przeciwko różyczce, powinny zostać zaszczepione najpóźniej miesiąc przed planowaną ciążą.[12]
W Polsce (i wielu innych krajach) wprowadzono obowiązkowe szczepienia przeciwko różyczce[13], [14]:
- w 1987 r. u dziewczynek trzynastoletnich szczepionką monowalentną,
- w 2003 r. u wszystkich dzieci: dwie dawki (u dwulatków i dziesięciolatków) szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince i różyczce.
Takie postępowanie radykalnie zmniejszyło liczbę przypadków różyczki wrodzonej.
[1] Grenda R, Kawalec W, Kulus M. Pediatria T. 1-2, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018, s. 843-866.
[2] Bręborowicz GH. Położnictwo i ginekologia. T. 1, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015, s. 333-364.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Grenda R, Kawalec W, Kulus M, op. cit.
[6] Ibidem.
[7] Ibidem.
[8] Bacz A. Różyczka u kobiet w ciąży https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/65627,rozyczka-u-kobiet-w-ciazy Data dostępu: 24.11.2020.
[9] Gajewski P. Interna Szczeklika 2020. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. 2435-2437.
[10] Bacz A, op. cit.
[11] Grenda R, Kawalec W, Kulus M, op.cit.
[12] Ibidem
[13] Bacz A, op.cit.
[14] Bręborowicz GH, op. cit.
